परागकणांचा मागोवा घेण्याची कार्यक्षम पद्धती विकसित

दक्षिण आफ्रिकेतील स्टेल्लेनबाऊच विद्यापीठातील जीवशास्त्रज्ञ कॉर्नेली मिन्नार यांनी कीटकांकडून वहन होणाऱ्या प्रत्येक परागकणांचा मागोवा घेण्यासाठी क्वाटंम डॉट तंत्रज्ञानाचा वापर केला आहे. सूक्ष्मदर्शकाखाली अभ्यास करण्यासाठी खास चमकती पेटी तंत्रही विकसित केले आहे. त्यामुळे परागांचे वहन नेमके कशाप्रकारे होते, याविषयी अधिक माहिती उपलब्ध होणार आहे. हे संशोधन ‘जर्नल मेथड्स इन इकॉलॉजी अडॅँ इव्हॅल्युशन’मध्ये प्रकाशित करण्यात आले आहे. पृथ्वीवरील बहुतांश वनस्पती परागीकरणासाठी कीटकांवार अवलंबून असतात. त्यात आपल्या आहारामध्ये असलेल्या पिकांपैकी ३० टक्क्यांपेक्षा अधिक पिकांचा समावेश आहे. मात्र, कीटकांच्या संख्येमध्ये मोठी घट होत असून, परागीकरणाची प्रक्रिया किंवा एकूणच अन्नसुरक्षा धोक्यात येण्याची शक्यता निर्माण होत आहे. त्यामुळे परागवाहक कीटकांकडून होणाऱ्या परागीकरणाच्या प्रक्रियेचा अधिक सखोल अभ्यास करण्याची आवश्यकता संशोधक व्यक्त करत आहेत. परागीकरणाच्या प्रक्रियेचा अभ्यास करण्यासाठी वापरलेल्या नावीन्यपूर्ण पद्धतीविषयी माहिती देताना संशोधक डॉ. कॉर्नेली मिन्नार यांनी सांगितले, की फुलांना कीटकांनी दिलेल्या पहिल्या भेटीपासून शेवटच्या टप्प्यापर्यंतचा एकूण प्रवास आपल्या लक्षात येणार आहे. हे पराग दुसऱ्या फुलांच्या स्त्रीकोषांपर्यंत पोचतात किंवा अन्य ठिकाणी वाया जातात, याविषयी आपल्या लक्षात येते. - दोन शतकांपासून परागीकरणांवर अभ्यास होत असूनही, अत्यंत सूक्ष्म असे परागकणांचा नेमका प्रवास अद्याप आपल्याला ज्ञात नाही. वनस्पती प्रचंड प्रमाणामध्ये परागकण बनवतात. त्यातील ९० टक्क्यांपेक्षा अधिक परागकण हे स्त्रीकेसरापर्यंत पोचत नाहीत. कीटकांकडून उचलल्या जाणाऱ्या परागकणांतील फारच कमी भाग अन्य फुलांपर्यंत पोचतो. नेमक्या कोणत्या परागकण वाहकांनी कोणत्या फुलापासून कोणत्या फुलांपर्यंत परागकणांचे कधी वहन केले, हा प्रवास अद्यापही अज्ञात राहतो. अत्याधुनिक तंत्रज्ञान बनवले स्वतःच

स्वस्त आणि कार्यक्षम परागकणांचा मागोवा घेण्याची क्वाटंम डॉट पद्धत आणि चमकती पेटी ही सर्वांत स्वस्त असल्याचा दावा मिन्नार यांनी केला आहे. त्यांनी स्वतः या तंत्राने क्वांटम डॉट लेबलिंग केलेल्या फुलावर बसलेल्या कीटकांना पकडून त्यांचे निरीक्षण केले आहे. या कीटकांच्या शरीरावर प्रत्यक्ष त्या फुलातील किती परागकण आले, हे पाहता आले. पुढे तो कीटक ज्या ज्या फुलांवर बसत गेला, त्या फुलांवर त्यातील किती परागकण पडले हे ही पाहता येईल. मात्र, त्यासाठी अद्यापही तासन्‌तास निरीक्षण, मोजणी आणि तपासणी करावी लागते. मिन्नार यांनी सांगितले, की त्यांनी गेल्या तीन वर्षांमध्ये लक्षावधी परागकण मोजले आहेत.