स्थानिकीकरणातही मका टिकवून आहे काही मूळ गुणधर्म

जंगली मका प्रजातीपासून स्थानिकीकरण होण्याच्या प्रक्रियेमध्ये मका जातींमध्ये अनेक बदल झाले असले तरी काही महत्त्वाचे गुणधर्म अद्यापही जंगली वनस्पतीचेच असल्याचे आंतरराष्ट्रीय संशोधकांच्या गटाने केलेल्या अभ्यासामध्ये आढळले आहे. त्यातून सुमारे ६५०० वर्षांपूर्वी मूळ मेक्सिको (दक्षिण अमेरिका) येथून आलेल्या मका पिकामध्ये सुधारणा होत त्याचे स्थानिकीकरण कसे झाले, याविषयी माहिती उपलब्ध झाली आहे. मका पिकाचा इतिहास हा जंगली प्रजाती ‘टिओसिन्टे’पासून सुरू होतो. याची कणसे संख्येने कमी, आकाराने लहान आणि सहजतेने काढता येणार नाहीत, अशा आवरणामध्ये गुंडाळलेली असत. शेतकऱ्यांनी गुणधर्मानुसार निवड पद्धतीने हळूहळू सुधारणा करत हे जंगली पीक आजच्या स्थितीमध्ये आणले आहे. आता भरपूर कणसे, मोठा आकार, अधिक दाणे असे मका पिकाचे स्वरूप झाले आहे. अर्थात, ही प्रक्रिया अनेक ठिकाणी विभागून झालेली आहे. स्मिथसोनियन संस्थेतील संशोधकांनी उत्खननातून मिळालेल्या मका पिकांच्या पुरातन जातीसह अत्याधुनिक जनुकिय तंत्रज्ञानाद्वारे जंगली वनस्पती ते व्यावसायिक पीक या संपूर्ण प्रवासाचा वेध घेण्याचा प्रयत्न केला आहे. या प्रक्रियेमध्ये कोणते गुणधर्म नव्याने जमा झाले, कोणते लुप्त झाले आणि कोणते अद्यापही पिकामध्ये आहेत, याविषयी माहिती मिळवण्यात आली. स्मिथसोनियन संस्थेतील संशोधकांसह चौदा अन्य आंतरराष्ट्रीय संस्थातील संशोधकांच्या सहकार्याने केलेल्या या बहुशाखीय अभ्यासाचे निष्कर्ष जर्नल सायन्समध्ये प्रकाशित करण्यात आले आहेत. स्मिथसोनियनच्या राष्ट्रीय नैसर्गिक इतिहास संग्रहालयाचे अभिरक्षक (क्युरेटर) लोगान किस्टलर यांनी सांगितले, की मानवी पर्यावरणाच्या अनुषंगाने एखाद्या वनस्पतींचे स्थानिकीकरण होऊन पिकामध्ये रूपांतर होण्याची उत्क्रांतीची प्रक्रिया समजून घेण्यात आली. अशा इतिहासाच्या अभ्यासातून भविष्यातील पीक मिळवण्यासाठी योग्य ती साधने मिळू शकतात. कृषी क्षेत्रासाठी जागेची मर्यादा निर्माण होत असतानाच वाढत्या मागणी आणि गरजाना सामोरे जावे लागणार आहे. - गेल्या काही वर्षांपासून जनुकीयतज्ज्ञ आणि उत्खननतज्ज्ञ दक्षिण मेक्सिको येथील टिओसिन्टे या ९००० वर्षांपूर्वीच्या जंगली प्रजातीपासून आतापर्यंत विकसित होत गेलेल्या मका पिकाचा अभ्यास करत आहे. या विभागामध्ये आजही जंगलामध्ये आढळणाऱ्या टिओसिन्टे या वनस्पती आणि मका पिकामध्ये अनेक जनुकीय समानता दिसून येतात. मेक्सिको व मध्य अमेरिकेच्या अन्य विभागांमध्ये तुलनेने ही समानता कमी आहे.

संशोधनाचे महत्त्व ः