पशूसल्ला

सध्या तापमानात वाढ झाली असल्यामुळे जनावरांमध्ये उष्माघात होण्याचे प्रमाण वाढलेले दिसून येत अाहे. म्हशी, संकरित गाई यांना हा आजार जास्त प्रमाणात होतो. वेळेत उपचार न केल्यामुळे हा रोग प्राणघातक ठरू शकतो. उष्माघाताची कारणे १. वाढते तापमान हे या रोगाचे प्रमुख कारण अाहे. २. वातावरणात भरपूर आर्द्रता असणे ३. जनावरे बांधण्याचा गोठा कोंदट असणे. ४. उन्हाच्या वेळेत जनावरे चारण्यासाठी सोडणे. ५. जनावरांची लांब वाहतूक करणे. ६. पिण्याच्या पाण्याची कमरता असणे. ७. जनावरांसाठी दिवसा सावलीची सोय नसणे. ८. जास्त वयस्क व कमी वयाच्या जनावरात उष्णता सहन करण्याची क्षमता कमी असते अशी जनावरे उष्माघातास जास्त बळी पडतात. ९. लठ्ठ जनावरे, अंगावर भरपूर केस किवा लोकर असणाऱ्या जनावरांना उष्माघाताचा त्रास जास्त होतो. लक्षणे १. शरीराचे तापमान १०३ ते १०७ अंश फॅरनहाईट पर्यंत वाढते. २. जनावराच्या श्वसनाचा वेग वाढतो ३. हृदयाचे ठोके वाढतात. ४. जीभ बाहेर काढून तोंडाने श्वसन करते. ५. जनावर लाळ गाळते. ६. नाकातून स्राव येतो. ७. जनावरास भरपूर तहान लागते. ८. जनावर अस्वस्थ होते. ९. जनावरांना शरीराचा तोल सांभाळता येत नाही. १०. जनावर चालताना अडखळते व कोसळते. ११. फिट्स (झटके) येणे. १२. जनावर बेशुद्ध पडून दगावते. उपचार १) रोगी जनावरांचा गोठा हवेशीर असावा. २) जनावरांना हवेशीर ठिकाणी बांधावे किवा पंख्याची व्यवस्था करावी जेणेकरून हवा खेळती राहील. ३) जनावराचे अंग थंड पाण्याने ओले करावे जेणेकरून शरीराचे तापमान कमी होईल. ४) जनावरास पिण्यास भरपूर प्रमाणात थंड पाणी द्यावे. ५) जनावराच्या गुदद्वारात बर्फ किंवा थंड पाण्याचा एनीमा करावा यासाठी पशुवैद्यकाची मदत घ्यावी. ६) जनावराच्या डोक्यावर बर्फाने शेकावे. ७) आजारी जनावरास सावलीत बांधावे. ८) आजारी जनावरास उन्हात अजिबात नेऊ नये. प्रतिबंध १. जनावरे बांधण्याचा गोठा हवेशीर असावा. २. उन्हात जनावरे चारावयास सोडू नये . ३. उन्हाच्या वेळी जनावरांची लांब वाहतूक करू नये. वाहतूक सकाळी किवा सायंकाळी करावी. ४. जनावरांना पिण्यासाठी भरपूर पाणी द्यावे. ५. जनावरांना बांधण्यासाठी सावलीची सोय करावी. ६. अंगावर भरपूर केस, लोकर असणाऱ्या जनावरांच्या अंगावरील केस काढून टाकावेत. संपर्क ः डॉ. गिरीश यादव, ७६६६८०८०६६ (मुंबई पशुवैद्यक महाविद्यालय, परळ, मुंबई)