ॲग्रोवन स्मार्ट जलव्यवस्थापक शेतकरी पुरस्कार डॉ. दत्तात्रय सहदेव वने मानोरी, ता. राहुरी, जि. नगर डॉ. दत्तात्रय सहदेव वने हे १९९१ पासून तुषार सिंचनाने पाणी व्यवस्थापन करत सोयाबीन, हरभरा, गहू, कांदा या पिकांची लागवड करतात. डॉ. वने यांनी राहुरी येथील महात्मा फुले कृषी विद्यापिठातील तज्ज्ञांच्या सहकार्याने पाण्याचा योग्य वापर करत पीक लागवड आणि व्यवस्थापनाचे ‘डॉ. वने मॉडेल' विकसित केले. या तंत्रज्ञानामुळे मजुरी आणि पाण्यात बचत झाली. या तंत्रज्ञानामुळे अनेक शेतकऱ्यांना पीक उत्पादनवाढ मिळत आहे. डॉ. दत्तात्रय सहदेव वने हे नगर जिल्ह्यातील प्रयोगशील शेतकरी. त्यांची मानोरी शिवारात ७.०९ हेक्टर शेती आहे. उपलब्ध पाणी आणि बाजारपेठेचा विचार करून डॉ. वने यांनी पीक लागवडीचे नियोजन केले आहे. पाणी व्यवस्थापन, पीक नियोजन आणि कृषी अर्थशास्त्र हे त्यांचे अभ्यासाचे विषय. डॉ. वने हे १९९१ पासून तुषार सिंचनाने पाणी व्यवस्थापन करत सोयाबीन, हरभरा, गहू, कांदा या पिकांची लागवड करतात. सन २००७ मध्ये राहुरी येथील महात्मा फुले कृषी विद्यापीठातील तज्ज्ञांच्या सहकार्याने पाण्याचा योग्य वापर करत पीक लागवड आणि व्यवस्थापनाचे डॉ. वने मॉडेल विकसित केले. या तंत्रज्ञानामुळे मजुरी आणि पाण्यात बचत झाली. संवेदनशील अवस्थेत पिकाला पाणी देणे शक्य झाले. उपलब्ध पाण्यात दीडपट क्षेत्र लागवडीखाली आले. हे तंत्रज्ञान स्वतःपुरते मर्यादित न ठेवता राज्यातील बागायती तसेच जिरायती पट्ट्यातील शेतकऱ्यांपर्यंत पोचविले. या तंत्रज्ञानामुळे अनेक शेतकऱ्यांना पीक उत्पादनवाढ मिळाली. डॉ. वने यांनी स्वतःच्या लागवड क्षेत्राची शास्त्रीय पद्धतीने आखणी केली. तुषार सिंचन पद्धतीच्या नियोजनासाठी शेतीचा आराखडा करून पीव्हीसी पाइपलाइनचे जमिनीखालून जाळे तयार केले. उपलब्ध पाणी, लागवड क्षेत्र आणि बाजारपेठेतील दरांचा अंदाज घेत त्यांनी हंगामनिहाय पीक लागवडीचे नियोजन बसविले. पीक फेरपालटावर डॉ. वने यांनी भर दिला आहे. ते स्वतः सोयाबीन, हरभरा, गहू आणि कांदा बीजोत्पादन घेतात. टोकण पद्धतीने लागवडीवर भर देत योग्य प्रमाणात रोपांची संख्या ठेवतात. तुषार सिंचनातून पाणी व्यवस्थापन करतात. एकात्मिक कीड, रोग नियंत्रणावर त्यांनी भर दिला आहे. विशेष म्हणजे पीक उत्पादनाचा हिशेब ठेवत नफा वाढवत नेला. जमिनीची सुपीकता, पाणी, विजेचा काटेकोर वापर, पीक फेरपालट, शाश्वत उत्पादनाची हमी आणि शेतमाल विक्रीचे नियोजन हे डॉ. वने यांच्या शेती व्यवस्थापनाचे वैशिष्ट्य म्हणता येईल. डॉ. वने यांना पूर्वी सोयाबीनचे एकरी आठ क्विंटल उत्पादन मिळायचे, हे उत्पादन आता १२ क्विंटलवर पोचले आहे. हरभऱ्याचे एकरी उत्पादन सहा क्विंटलवरून ११ क्विंटल, गव्हाचे १२ क्विंटलवरून १८ ते २२ क्विंटल, कांद्याचे उत्पादन १२ टनांवरून २० टनांपर्यंत नेले आहे. शेतकरी बचत गटातून तंत्रज्ञान प्रसार ः
शेतीची वैशिष्ट्ये ः १) उपलब्ध लागवड क्षेत्राची आखणी करून हंगामनिहाय पीक लागवडीचे नियोजन. २) काटकसरीने पाण्याचा वापर, जमीन सुपीकतेवर भर. एकात्मिक अन्नद्रव्य व्यवस्थापन. ३) तुषार सिंचनामुळे संवेदनशील अवस्थेमध्ये पिकाला पाणी. मजूर, वेळ आणि पाण्यामध्ये बचत. ४) बीजोत्पादनातून खात्रीशीर बियाण्यांची उपलब्धता. ५) एकात्मिक पद्धतीने खतांचा वापर. रासायनिक खतांची लागवडीपूर्वी पेरणी. सेंद्रिय खते, जिवाणू खतांच्या वापरावर जास्तीत जास्त भर. ६) टोकण पद्धतीने लागवड करून शेतात रोपांचे योग्य प्रमाण. ७) एकात्मिक पद्धतीने कीड, रोग नियंत्रण. ८) स्वतःच्या शेतीवर तंत्रज्ञान प्रसारासाठी शेतकरी मेळाव्याचे आयोजन. ९) प्रत्येक पिकाचा लागवड ते विक्रीपर्यंतचा हिशेब. नफ्यातील २५ टक्के हिस्सा बचतीकडे वर्ग. १०) राहणीमानावरील खर्चाचा हिशेब ठेवून शेती नफ्याशी त्याची दरवर्षी तुलना. त्यानुसार वर्षभराच्या आर्थिक गणिताचे नियोजन.
Read the Latest Agriculture News in Marathi & Watch Agriculture videos on Agrowon. Get the Latest Farming Updates on Market Intelligence, Market updates, Bazar Bhav, Animal Care, Weather Updates and Farmer Success Stories in Marathi.
ताज्या कृषी घडामोडींसाठी फेसबुक, ट्विटर, इन्स्टाग्राम , टेलिग्रामवर आणि व्हॉट्सॲप आम्हाला फॉलो करा. तसेच, ॲग्रोवनच्या यूट्यूब चॅनेलला आजच सबस्क्राइब करा.