काटेकोर व्यवस्थापनातून लेअर पोल्ट्रीत बसवला जम

व्यवसायाशी निष्ठा आणि प्रामाणिकपणा या गुणांशिवाय कोणत्याही व्यवसायात यश मिळत नाही. वजीरखेडे (जि. नाशिक) येथील शशिकांत आणि रमाकांत तिसगे या बंधूंनी वडिलांकडून मिळालेल्या व्यावसायिकतेच्या भांडवलावर लेअर पोल्ट्रीचा व्यवसाय उभारला आहे. ४४ हजार पक्षी क्षमता, दररोज ३२ हजार अंडी उत्पादन असलेल्या व्यवसायाची वार्षिक उलाढाल चार कोटींपर्यंत पोचली आहे. अवर्षणग्रस्त मानल्या जाणाऱ्या मालेगाव शहरापासून दहा किलोमीटर अंतरावर वजीरखेडे गाव आहे. येथील श्रावण पुंजाराम तिसगे (वय ७२) यांच्याकडे १२ एकर शेती आहे. मूळचे शेतकरी असलेल्या तिसगे कुटुंबीयांची दृष्टी मात्र उद्योजकाची आहे. आता त्यांच्या दोन्ही मुलांनी- शशिकांत व रमाकांत यांनी लेयर पोल्ट्री उद्योगात जम बसवला आहे. शून्यातून सुरू केलेल्या पोल्ट्री उद्योगामध्ये आज ४४ हजार पक्षी असून, प्रतिदिन ३५ हजार अंडी उत्पादन होते. सातत्याने वाढ केली १९९८ मध्ये १ हजार ब्रॉयलर पक्ष्यांपासून पोल्ट्री उत्पादनाला सुरवात केली. त्यानंतर दरवर्षी त्यात वाढ करत २००६ पर्यंत फार्म २० हजार पक्ष्यांचा झाला. प्रत्येक आठवड्याला बॅच निघेल असे व्यवस्थापन होते. या उद्योगामध्ये कंपन्यांचा शिरकाव झाल्याने स्पर्धा वाढली. या कंपन्या स्वतःच अत्यंत कमी दर ठरवत. आपले उत्पादन तयार झाल्यानंतर दर आणखी कमी होत. या दरात मांसल पक्षी उत्पादन परवडत नसल्याने अंडी उत्पादनामध्ये उतरण्याचा निर्णय घेतला. २००६ मध्ये १० हजार पक्ष्यांपासून सुरवात केली. २००८ मध्ये १० हजार, २०१४ मध्ये ११ हजार, पुढे १२ हजार या क्रमाने पक्षीसंख्या वाढवत नेली. आता त्यांच्याकडे ४४ हजार पक्षी आहेत. व्यवस्थापनातील महत्त्वाचे... उत्पादकता ः कंपनीच्या निकषानुसार एका पक्ष्यानं २० ते ७२ आठवड्यांत ३३० अंडी द्यायला हवीत. तिसगे यांनी त्यांच्या ९० टक्क्यांपर्यंत ( ३२० अंडी) पोचले असून, त्यात सातत्य ठेवले. मालाची गुणवत्ता उंच असल्याने ग्राहक टिकून राहिला आहे. लेयर उत्पादनाच्या प्रत्येक टप्प्यात संपूर्ण गुणवत्तापूर्ण कामावर भर दिला जातो. शेडमध्ये पूर्ण स्वच्छता ठेवली जाते.

खाद्य व्यवस्थापन ः पोल्ट्रीमध्ये संपूर्ण शाकाहारी खाद्यांचा वापर केला जात असल्याने माश्या, कीटक किंवा दुर्गंधी यांना स्थान नाही. या खाद्यामुळे अंडे डागविरहित, पूर्ण पांढरे व आकर्षक आकाराचे मिळते. पक्ष्याच्या वयानुसार खाद्यात बदल केला जातो. पक्षी चिक्‍स अवस्थेत असताना २० टक्के खाद्य देतो. दुसऱ्या टप्प्यात १८ टक्केचं खाद्य देतो. तिसऱ्या टप्प्यात १७ टक्के, त्यानंतर १६, १५, १४ या क्रमाने खाद्य देतो. त्यामुळे वय, वजन आणि वाढ यांचं गुणोत्तर साधले जात असल्याचे शशिकांत यांनी सांगितले.

खाद्याचा साठा व नियोजन ः स्वतःच्या १२ एकर शेतीमध्ये प्रामुख्याने मका उत्पादन घेतले जाते. पुढील चार महिने पुरेल इतका खाद्याचा साठा तयार ठेवतो. सध्या सुमारे ४०० टन मका शिल्लक असून, तो जानेवारी २०१९ पर्यंत पुरेल.

नियमित लसीकरण ः ब्रुडिंग, शेडमधील योग्य तापमान, लसीकरण या बाबी महत्त्वाच्या असून, लसीकरणाचे वेळापत्रक कटाक्षाने पाळले जाते.

आधुनिक तंत्रज्ञानावर भर ः लेयर शेडमध्ये आधुनिक तंत्रज्ञानाच्या वापर करतात. आधुनिक फिडमिलमुळे खाद्य नियोजन सोपे झाले असून, कच्चा माल मोजण्यापासून सर्व कामे स्वयंचलित यंत्रांनी केली जातात. शेड आवारातच १ टन क्षमतेचा वजन काटा घेतला असून, गरजेनुसार ४००-५०० किलो माल एलेव्हेटरच्या साह्याने ग्राइंडरकडे जातो. अचूकतेबरोबरच वेळ व मनुष्यबळाची बचत होते. प्रतिदिन खाद्य, अंडी उत्पादन, मरतूक यांच्या सर्व नोंदी संगणकात ठेवल्या जातात.

मनुष्यबळ व्यवस्थापन ः मजुरांच्या ५ जोड्या पूर्णवेळ कार्यरत आहेत. त्यांच्यासाठी प्रत्येकी ३ लाखांपर्यंत खर्च करून उत्तम क्वार्टर बांधले असून, आवश्यक सर्व सुविधा दिल्या आहेत. परिसरातील १० जणांना रोजगार मिळाला. दूध धंद्यातही होती ओळख रमाकांत तिसगे म्हणाले की, आमच्या वडिलांनी १९८२ मध्ये एक म्हैस आणि पाच लिटर दूध उत्पादनापासून सुरू केलेला व्यवसाय २५ म्हशी आणि २२५ लिटर दूध उत्पादनापर्यंत वाढवला. स्वत:चे व अन्य शेतकऱ्यांचे दररोज ४०० लिटर दूध संकलन होते. त्यातूनच मालेगावला दूध डेअरी सुरू केली होती. संपूर्ण माहिती नोंदी, म्हशीचे खाद्य, विण्याचा कालावधी, त्यासाठीचे नियोजन यातून काळानुरूप व्यवसायात बदल केल्याने दुग्धव्यवसायातही स्वत:ची ओळख निर्माण केली होती. २००९ मध्ये हा व्यवसाय बंद केला. ८० टक्के मालाची जागेवरच विक्री

शशिकांत तिसगे म्हणतात...

भविष्यातील नियोजन

शशिकांत तिसगे ः ९४२३१८४६१९