खरीप नियोजन : कपाशीतील असमतोल वाढ, तणनियंत्रण उपाययोजना

गेल्या काही वर्षांमध्ये कपाशी लागवड समस्यांत वाढ होत आहे. अशा स्थितीमध्ये आपल्या विभागातील दरवर्षी जाणवणाऱ्या समस्या नेमकेपणाने जाणून घेत त्यासाठी योग्य उपाययोजना कराव्यात.

अतिरिक्त अथवा असमतोल वाढ :

लाल्या किंवा लालसर डाग विकृती :   कपाशीचे पीक बोंडे पक्वतेच्या अवस्थेत असताना लाल्या किंवा लालसर डाग विकृतीचा प्रादुर्भाव होताना दिसतो. जमिनीतील ओल अतिशय कमी झाल्यामुळे, अन्नद्रव्यांचा पुरवठा कमी होतो. बहुतांश कोरडवाहू शेतात लाल्याग्रस्त कपाशीची झाडे आढळतात. हे टाळण्यासाठी कोरडवाहू कपाशीची लागवड करताना किंवा पीक साधारणत: दीड महिन्याचे झाल्यावर डवऱ्याच्या फेरासोबत डवऱ्याच्या जानोळ्याला घट्ट दोरी बांधून दोन ओळींच्या मधोमध गाळा पाडून घ्यावा. यामुळे कपाशीचे पीक आपोआपच गादीवाफ्यावर येते. शेतामध्ये पडणारे पावसाचे पाणी सरीमध्ये जमा होऊन मूलस्थानी जलसंवर्धन होते. जमिनीतील ओल टिकून अन्नद्रव्याचा पुरवठा होऊन लाल्याचा प्रादुर्भाव कमी राहतो. सुरवातीला तुडतुड्याचा प्रादुर्भाव झाल्यास पुढे लाल्याचा प्रादुर्भाव आढळतो.

तणांचा प्रादुर्भाव

 तणनियंत्रणासाठी लागवड पद्धतीत बदल बीटी कपाशीच्या प्रचलित लागवड पद्धतीमध्ये शेतकरी दोन ओळीतील अंतरानुसार शेताच्या एका दिशेने काकर पाडून घेतात. त्यानंतर मजुरांच्या साह्याने बीटी कपाशीचे बियाणे दोन झाडातील अंतरानुसार डोबून घेतात. या पद्धतीमध्ये बियाणे डोबताना ओळीतील झाडे काही प्रमाणात मागेपुढे होतात. त्यामुळे शेतात उभी-आडवी डवरणी शक्य होत नाही. दोन झाडामधील जागेतील तणांचा बंदोबस्त करण्यासाठी पूर्णपणे निंदनावर अवलंबून राहावे लागते. त्यामुळे शेतात मार्करच्या साह्याने काकर पाडताना पुढील उपाययोजना करावी. पेरणीच्या वेळी दोन ओळीतील अंतरानुसार उभे काकर पाडून घ्यावेत. त्यानंतर सव्वा ते दीड फुटी काकरीने आडवे काकर पाडावेत. अशा प्रकारे संपूर्ण शेतात फुल्या तयार होतात. या प्रत्येक फुलीवर एक या प्रमाणे बीटी बियाणे लावावे. पेरणी अशा प्रकारे केल्यास उभी - आडवी डवरणी शक्य होते. निंदणाच्या मजुरी खर्चात बचत होते.

 : जितेंद्र दुर्गे, ९४०३३०६०६७ (लेखक जितेंद्र दुर्गे व डॉ. शिंदे हे श्री शिवाजी कृषी महाविद्यालय, अमरावती येथे सहयोगी प्राध्यापक असून, आकाश वादाफळे हे रुरल इन्स्टिट्यूट, पिपरी, वर्धा येथे कार्यरत आहेत.)