सीताफळातील बहार व्यवस्थापन

सीताफळ हे कोरडवाहू आणि हलक्या ते मुरमाड जमिनीमध्येही वाढणारे महत्त्वाचे फळ पीक आहे. अत्यंत कमी पाणी, कमी खर्चात आणि अत्यल्प मशागतीमध्येही चांगला फायदा मिळवून देणारे ठरत आहे. सीताफळाच्या अधिक उत्पादनाकरिता बहाराचे योग्य व्यवस्थापन करणे आवश्यक असते. सीताफळामध्ये जून महिन्यात नैसर्गिक बहार येतो. मात्र, पाण्याची उपलब्धता असल्यास लवकर म्हणजे उन्हाळ्याच्या सुरुवातीस बहार धरता येतो. उन्हाळी बहाराची फळे जुलै-ऑगस्ट दरम्यान काढणीस तयार होत असल्याने दर चांगला मिळू शकतो. बहार व्यवस्थापनात पुढील बाबी महत्त्वाच्या असतात. १) झाडांची छाटणी करणे मागील हंगामातील फळांची काढणी झाल्यानंतर पाण्याचा ताण व हिवाळ्यातील कमी तापमानामुळे सीताफळ झाडांची पानगळ होते. झाडे सुप्तावस्थेत जातात. अपेक्षित फळधारणा व फळांची गुणवत्ता वाढीच्या दृष्टीने झाडाच्या फांद्यांची हलकी छाटणी करणे आवश्यक असते. उन्हाळी बहार धरावयाचा असल्यास फेब्रुवारी महिन्याच्या दुसऱ्या पंधरवड्यात, तर नैसर्गिक बहार धरताना मे महिन्याच्या अखेरीस छाटणी करावी. छाटणीमुळे झाडांची वाढ नियंत्रित ठेवली जाते. झाडावर मर्यादित फळे राहून, चांगला आकार मिळू शकतो. फळांची गुणवत्ताही वाढते.

२) आर्द्रता व्यवस्थापन सीताफळाची फळधारणा ही बागेतील आर्द्रतेवर अवलंबून असते. उन्हाळी बहरामध्ये आर्द्रता कमी झाल्याने त्याचा बागेतील फळधारणेवर परिणाम होतो. बऱ्याच वेळा चांगली फुले लागल्याचे दिसून आले तरी अपेक्षित फळधारणा होत नाही. याचे मुख्य कारण म्हणजे बागेत वाढलेले तापमान आणि कमी आर्द्रता हेच होय.

३) पाणी व्यवस्थापन नैसर्गिक बहारात निव्वळ पावसाच्या पाण्यावरसुद्धा चांगले उत्पादन मिळते. मात्र, उन्हाळी बहारात जमिनीच्या मगदरानुसार भारी जमिनीत ५-६ व हलक्या जमिनीत ३-४ दिवसांनी संरक्षित पाणी द्यावे. फळ वाढीच्या काळात पाण्याचा ताण बसणार नाही, याची काळजी घ्यावी. पाणी देण्याकरिता ठिबक सिंचन पद्धतीचा अवलंब केल्यास ५० ते ७० टक्के पाण्याची बचत होते. तणांचा प्रादुर्भाव कमी होतो. ४) खत व्यवस्थापन बागेतील पूर्ण वाढ झालेल्या झाडांना प्रति झाड ५० किलो शेणखत व २५० ग्रॅम नत्र, १२५ ग्रॅम स्फुरद व १२५ ग्रॅम पालाश अशी खतमात्रा द्यावी. नत्राची निम्मी मात्रा तसेच स्फुरद व पालाशची संपूर्ण मात्रा पहिल्या पाण्याच्या वेळी द्यावी. नत्राची उर्वरित मात्रा त्यानंतर ३० दिवसांच्या अंतराने द्यावी. डॉ. युवराज बालगुडे, ९८९०३८०६५४ (सहाय्यक प्राध्यापक - वनस्पती रोगशास्त्र, अखिल भारतीय समन्वित कोरडवाहू फळपिके (अंजीर आणि सीताफळ) संशोधन प्रकल्प, जाधववाडी, ता. पुरंदर जि. पुणे.)