केवळ काही जिवाणू गट मारतात कार्बन वापरात बाजी

जमिनीच्या कार्बन साखळीतील सर्वाधिक कार्बनचा वापर करण्यामध्ये दहापेक्षाही कमी जिवाणू गट आघाडीवर असल्याचे उत्तर अरिझोना विद्यापीठातील संशोधकांच्या अभ्यासात पुढे आले आहे. स्थिर आयसोटोप प्रोबिंग तंत्रज्ञानाने मातीतील अनेक सूक्ष्मजीवांचे गट ओळखण्यात आले. हे गट कार्बनच्या प्रक्रिया आणि उत्सर्जनामध्ये अत्यंत महत्त्वाची भूमिका निभावतात. जंगली मातीमध्ये हे समुदाय अतिरेकी वेगाने कार्य करत असल्याचे दिसून आले आहे. मातीमधील कार्बन चक्रीकरणातील अर्ध्यापेक्षाही जास्त चक्रीकरणासाठी केवळ काही जिवाणू गट कारणीभूत असल्याचे दिसून आले. हे संशोधन ‘नेचर कम्युनिकेशन्स’मध्ये नुकतेच प्रकाशित झाले आहे. जंगलातील मातीमध्ये सूक्ष्मजीवांची मोठी विविधता असली तरी पर्यावरणातील चार परिस्थितिकीमधून केवळ तीन ते सहा जिवाणू गट हे बहुतांश कार्बन साखळी वेगाने चालवण्यासाठी महत्त्वाचे आहेत. मातीमध्ये पृथ्वीवरील वनस्पती, सजीवांच्या दुपटीइतका कार्बन आहे. भविष्यातील वातावरण बदलाच्या पार्श्‍वभूमीवर मातीमध्ये किती कार्बन साठवला जाईल आणि किती उत्सर्जित होईल, याचा हिशेब केला जात आहे. या प्रक्रियेमध्ये मातीतील जिवाणू हे अत्यंत महत्त्वाचे आहेत. त्यामुळे पॅसिफिक नॉर्थ वेस्ट नॅशनल लॅबोरेटरी, लॉरेन्स लिवरमोर नॅशनल लॅबोरेटरी, युनिव्हर्सिटी ऑफ मॅस्साच्युसेट्स - अॅहेर्स्ट, वेस्ट व्हर्जिनिया युनिव्हर्सिटी येथील संशोधकांचा गट त्यावर संशोधन करत आहे. त्याविषयी माहिती देताना संशोधक ब्रॅम स्टोन यांनी सांगितले, की कार्बन साखळीवर नियंत्रण असणाऱ्या जिवाणूंचे काही गट आम्हाला आढळले आहेत. सध्याच्या सिक्वेन्सिंग युगामध्ये सूक्ष्मजीवांची विविधता सातत्याने पुढे येत असताना मातीच्या श्‍वसनामध्ये मातीतील केवळ काहीच सूक्ष्मजीव समुदाय जास्त प्रमाणात भाग घेतात. ब्रॅडिरायझोबियम, अॅसिडोबॅक्टेरिया आरबी ४१, आणि स्ट्रेप्टोमायसेस हे जिवाणू अन्य जिवाणूंच्या तुलनेमध्ये मातीमध्ये असलेल्या कार्बन आणि अन्नद्रव्यांवर जास्त काम करतात. मातीमध्ये कार्बन आणि नायट्रोजन दिला जातो, त्या वेळी त्याचा वापर करून वेगाने वाढण्यासाठी हे जिवाणू प्रयत्न करतात. एकूण उपलब्ध झालेल्या कार्बनच्या ५० टक्क्यांपेक्षा अधिक वापरासाठी केवळ सहा जिवाणू गट लागतात. ज्या जमिनीमध्ये नत्राचे प्रमाण अधिक आहे, अशा ठिकाणी केवळ तीन जिवाणू गटही ५० टक्क्यांपेक्षा अधिक कार्बन वापरासाठी पुरेसे होतात. स्टोन आणि त्यांच्या गटाने मातीच्या नमुन्यातील जिवाणूंचे विशिष्ट अशा ऑक्सिजन आयसोटोप्सच्या साह्याने विश्‍लेषण केले. प्रत्येक जिवाणू गटाकडून किती प्रमाणात कार्बन डायऑक्साइडचे उत्सर्जन होते, याचे मापन करून त्यावर आधारित संभाव्य अंदाज घेण्यात आले. यामुळे मातीच्या सुपीकतेबरोबरच वातावरणातील बदलांच्या प्रारुपातील अनिश्‍चितताही कमी करणे शक्य होणार असल्याचे क्रिस्टेन हॉफमॉकेल यांनी सांगितले.