शेतकरी उत्पादक कंपनीची स्थापना

गटशेती स्थिर झाल्यानंतर व गटशेतीतून शेतकऱ्यांच्या कामांमध्ये सुलभता येते. काही प्रमाणात फायदा मिळू लागतो. हा टप्पा शेतकरी उत्पादक कंपनी स्थापन करण्याच्या दृष्टीने महत्त्वाचा आहे. शेतकरी उत्पादक कंपनीच्या स्थापनेसंदर्भात भारतीय कंपनी अधिनियम १९५६ मध्ये २००२ साली कलम १ मध्ये सुधारणा करण्यात आली आहे. त्यानुसार शेतकरी उत्पादक कंपनी ही प्रायव्हेट लिमिटेड कंपनी व सहकारी संस्था दोन्हीचे फायदे लक्षात घेऊन निर्माण केली आहे. गटशेती करत असलेल्या शेतकऱ्यांना उत्पादक कंपनी सुरू करणे सुलभ जाते. यातून शेतीपूरक व्यवसाय सुरू झाल्याने शेतकऱ्यांना अतिरिक्त उत्पन्नाचे स्रोत तयार होतात. गेल्या काही भागांमध्ये आपण गटशेतीचे कामकाज सुरळीत सुरू राहण्यासाठी व्यवस्थापनासंदर्भात माहिती घेतली. एकदा गटशेतीचे कामकाज सुरळीत झाले. त्यातून शेतकऱ्यांच्या कामामध्ये सुलभता येऊन फायदा होऊ लागल्यानंतर आता पुढचे पाऊल म्हणजे शेतकरी उत्पादक कंपनीची स्थापना. शेतकरी उत्पादक कंपनीमध्ये अनेक शेतकरी, शेतकरी गट एकत्र येऊ शकतात. साधारणतः उत्पादक कंपनी स्थापन करण्यासाठी १२ ते १५ गावातील ८०० ते १००० शेतकरी एकत्र आणण्यासाठी प्रयत्न करावेत. यातून शेतीची कार्यक्षमता वाढण्यास मदत होते. संघटित प्रयत्नातून मोठे यश मिळवता येते. शेतकरी उत्पादक कंपनीला प्रायव्हेट लिमिटेड कंपनीचे सर्व नियम लागू होतात. परंतु कंपनीच्या आराखड्यामध्ये सहकारी संस्थेला लागू असलेले सर्व तत्त्वे वापरलेली आहेत. यामुळे कंपनीत भागीदारी असलेले सर्व शेतकरी सहकाराच्या तत्त्वानुसार एकत्र येऊन काम करतात. उत्पादक कंपनीमुळे पिकांची मूल्यवर्धक साखळी जोडली जाते. उत्पादक कंपनीमुळे मध्यस्थांचा हस्तक्षेप कमी करता येतो. कारण अशा कंपन्यांकडे मोठ्या प्रमाणात शेतीमाल निर्माण करण्याची क्षमता असते. कंपनीमार्फत निविष्ठांची खरेदी प्रत्यक्ष उत्पादक कंपन्या किंवा मोठ्या व्यापाऱ्याकडून करणे शक्य होते. पर्यायाने खरेदी आणि विक्रीमधील मध्यस्थ कमी करता येतात. पर्यायाने अशा कंपनीमुळे शेतीचे व शेतकऱ्यांचे उत्पन्न वाढते. शेतकरी उत्पादक कंपनी आणि सहकारी संस्थातील फरक ः