जमिनी सुपीकता, उत्पादकता वाढीसाठी शेणखत आवश्यक

कृषी विद्यापीठ किंवा संशोधन केंद्रांद्वारे सर्व पिकांच्या लागवडीमध्ये शेणखत वापरण्याची शिफारस हमखास असली तरी शेणखतांचा वापर करण्याचे प्रमाण कमी झाले आहे. जैविक प्रक्रिया करून शेणखताचा वापर केल्यास अधिक फायदे मिळतात.

शेणखताच्या नियमित वापरामुळे जमिनीच्या कणांच्या रचनेत बदल होऊन, सेंद्रिय कर्बाचे प्रमाण वाढते. अशा स्थितीमध्ये पिकाच्या पांढऱ्या मुळीची चांगली वाढ होऊन, जमिनीतून अन्नद्रव्याचे शोषण चांगल्या प्रकारे होण्यास मदत होते. रासायनिक खतांच्या तुलनेमध्ये शेणखतातून मिळणाऱ्या अन्नद्रव्यांचे प्रमाण अत्यल्प असते. मात्र, त्यात सेंद्रिय पदार्थांचे प्रमाण अधिक असल्याने उपयुक्त सूक्ष्मजीवांच्या वाढीसाठी अनुकूल वातावरण जमिनीत तयार होते. जमिनीत अन्नद्रव्ये उपलब्ध करणारे जिवाणू उदा. ॲझेटोबॅक्‍टर, स्फुरद विरघळवणारे जिवाणू वाढतात. नियमित शेणखतांचा वापरामुळे  जमिनीत गांडुळांचे प्रमाणही वाढते.   जमिनीतून वापरलेल्या जैविक कीडनाशकांचे उदा. ट्रायकोडर्मा, सुडोमोनास, पॅसिलोमायसिस, बिव्हेरिया, मेटारायझिम आणि जैविक खते, उदा. ॲझेटोबॅक्‍टर व नत्रासह अन्य अन्नद्रव्ये उपलब्ध करून देणाऱ्या जिवाणूंचे प्रमाण नैसर्गिकरीत्या वाढते. पाांढऱ्या मुळींची वाढ जोमदार होते. परिणामी झाडातील संजीवकांची निर्मिती आणि अन्नद्रव्याचे वहन उत्तम होते.   जमिनीची पाणी धरून ठेवण्याची क्षमता वाढते. जमिनीच्या सामूमध्येही अपेक्षित बदल होतात.

 शेणखत वापरताना...

शेणखतावरील प्रक्रिया

 ः विजय राऊत, ९८३४२०१४४२ (एकात्मिक पद्धती शेती संशोधन केंद्र, महात्मा फुले कृषी विद्यापीठ, राहुरी)