आर्थिक, सामाजिक व सांस्कृतिकदृष्ट्या प्रगत व कृषिसंपन्न गाव म्हणून पुणे जिल्ह्यातील राजुरी नावारूपाला आले आहे. मृदा, जलसंधारणाची कामे, विविध पिके, फळबाग केंद्रित शेतीचा विकास, दुग्ध व्यवसाय, अन्य पूरक व्यवसाय, शिक्षण आदी विविध उपक्रमांमधून ग्रामविकासाचा मोठा मापदंड गावाने उभा केला आहे.
जुन्नर तालुक्याच्या पूर्वेला राजुरी हे कोरडवाहू गाव आहे. वार्षिक सरासरी ४५० ते ०० मिमी पाऊस पडतो. सुमारे २, २६१ हेक्टर क्षेत्रफळ आणि ९, ४११ लोकसंख्या असलेल्या गावात पूर्वी सातत्याने पाण्याचा प्रश्न भेडसावत होता. गावात सन १९७२ मध्ये ८४ कोटी लिटर क्षमतेचा पहिला पाझर तलाव बांधण्यात आला. तेथूनच राजुरीत विकासाच्या गंगेचा उगम झाला. कोरडवाहू शेती असलेल्या १५ शेतकऱ्यांनी १९८५ मध्ये कुकडी नदीतून उपसा सिंचन योजना केली. यातून गावातील शेतीचे रूप पालटू लागले. पुढील काळात झालेली मृदा, जलसंधारणाची कामे, गावातून जाणाऱ्या पिंपळगाव जोगे धरणाच्या कालव्यातून पाण्याची उपलब्धता झाली. गावात द्राक्ष, डाळिंब, भाजीपाला, खरबूज, कलिंगड यासह बाजरी, सोयाबीन, गहू, हरभरासारखे पिके घेतली जातात. द्राक्ष, डाळिंब, भाजीपाल्याची निर्यातही केली जात आहे. पूरक व्यवसायांची वृद्धी
दूध संस्थेमुळे आर्थिक चालना
ग्रामपंचायत, १२ अंगणवाड्यांना ‘आयएसओ’
दर शनिवारी आठवडे बाजार स्मशानभूमी, दशक्रिया घाट सुशोभीकरण, नळ पाणीपुरवठा, भूमिगत गटारे, कचरा व्यवस्थापन, सिमेंट रस्ते या पायाभूत सुविधा निराधारांना मोफत भोजन निराधार ज्येष्ठ नागरिकांना मोफत भोजन देण्याचा अनोखा उपक्रम राजुरीने राबविला आहे. यात अपत्यहीन, तसेच पाल्य जवळ नसलेल्या आर्थिकदृष्ट्या गरीब ४० ज्येष्ठ नागरिकांना दोन वेळेचे जेवण विनाशुल्क देण्यात येते. नागरिकांकडून वाढदिवस, दशक्रिया यासारख्या धार्मिक आणि कौटुंबिक समारंभांना फाटा देत, तसेच दानशूर व्यक्तींकडूनही रक्कम संकल्प बहुद्देशीय संस्थेला दिली जाते. त्यातून हा खर्च होतो. माती व जलसंधारण पाणलोट क्षेत्र आधारित माती व जलसंधारणावर भर दिला असून, पावसाच्या पाण्याचा एकही थेंब गावाबाहेर जात नाही. द्राक्ष, डाळिंबासह फळबागा, ऊस व भाजीपाला सिंचनासाठी अधिकाधिक क्षेत्रावर ठिबकचा वापर होतो. पाटाद्वारे पाणी देताना होणारा अपव्य टाळण्यासाठी कोरडवाहू शेती अभियानांतर्गत ५० टक्के अनुदानावर पाच हजार ९९४ पाइप्सचे वितरण करण्यात आले आहे. राबविलेले ठळक उपक्रम
उत्पन्न वाढ दृष्टिक्षेपात
दुग्धोत्पादन | एक कोटी २५ लाख २७ हजार लिटर | ३० कोटी ६ लाख ५७ हजार रु. |
खरीप पिके, बाजरी सोयाबीन क्षेत्र | ४५५ हेक्टर | एक कोटी ८२ लाख रु. |
रब्बी- गहू, हरभरा क्षेत्र | २५२ हेक्टर | एक कोटी १३ लाख ४० हजार रु. |
ऊस (२८० हेक्टर क्षेत्र) | ३५, ००० टन | ९ कोटी १० लाख रु. |
भाजीपाला | २३० हेक्टर | ३ कोटी ४५ लाख रु. |
पूरक व्यवसाय व अन्य पिकांतील उत्पन्न | सुमारे १५ लाख रु. | |
एकूण वार्षिक सरासरी उत्पादन | सुमारे ७१ कोटी ७५ लाख ७२ हजार रु. | |
सरासरी दैनंदिन उत्पादन | सुमारे १९ लाख ६६ हजार रु. |
मृद् व जलसंधारण अंतर्गत कामे कामाचा प्रकार संख्या शेततळे ३४ सामूहिक शेततळे ५ माती नालाबांध २६ सिमेंट नालाबांध २७ नाला खोलीकरण ११ कोल्हापुरी बंधारे २ पाझर तलाव १ कंपार्टमेंट बंडिंग २८० हेक्टर
भविष्यातील विकासाचे बदलते स्वरूप विचारात घेऊन राजुरी गावाने मृद् व जलसंधारणाबरोबरच शिक्षण, आरोग्य, पायाभूत सुविधा, वनसंवर्धन, पर्यावरण आणि आर्थिक उन्नती या बाबींवर भर दिला. ग्राम विकासाचा नवीन मापदंड निश्चित केला. आदर्श व शाश्वत ग्रामविकासाचे केंद्र म्हणून राजुरीची ओळख कायम ठेवण्याच्या दृष्टीने आमची सातत्यपूर्ण वाटचाल चालू राहील. - विनयकुमार आवटे, अधीक्षक कृषी अधिकारी (मनरेगा) ९४०४९६३८७०
शासकीय योजनांच्या माध्यमातून प्रक्रिया प्रकल्प उभारून सांडपाण्याचा शेतीसाठी पुनर्वापर, घन कचऱ्यातून सेंद्रिय खतनिर्मिती यासह गावात सौरऊर्जेचा प्रसार करण्यात येणार आहे. शहरात आणि गावाबाहेर नोकरी, व्यवसाय करणारे युवक तसेच लोकवर्गणीतून अनेक प्रकल्प हाती घेण्यात आले आहेत. -संजय रमेश गवळी, सरपंच, राजुरी, ९८६०८१५१८२
गावातील दूध उत्पादकांना चांगला दर देता यावा यासाठी ‘राजुरी दूध’ हा ब्रॅण्ड तयार केला आहे. शहरातील खासगी व्यवसायिकांना दूधपुरवठा करण्यात येत आहे. पेढा, लस्सी, श्रीखंड, पनीर, गुलाबजाम, रसगुल्ला, आइस्क्रीम आदी पदार्थ बनविण्याचे नियोजन आहे. -गोपाळा सहादू औटी, चेअरमन, गणेश सहकारी दूध संस्था
कोरडवाहू शेतीला बारमाही संरक्षित पाणी उपलब्ध झाल्याने गाव बागायती झाले आहे. डेअरीच्या माध्यातून आर्थिक सुबत्ता आली. विकासाच्या राजकारणावर भर दिल्याने गावाची प्रगती वेगाने झाली. -बाळाजी तात्याबा डुंबरे, प्रगतिशील शेतकरी
Read the Latest Agriculture News in Marathi & Watch Agriculture videos on Agrowon. Get the Latest Farming Updates on Market Intelligence, Market updates, Bazar Bhav, Animal Care, Weather Updates and Farmer Success Stories in Marathi.
ताज्या कृषी घडामोडींसाठी फेसबुक, ट्विटर, इन्स्टाग्राम , टेलिग्रामवर आणि व्हॉट्सॲप आम्हाला फॉलो करा. तसेच, ॲग्रोवनच्या यूट्यूब चॅनेलला आजच सबस्क्राइब करा.