सध्या हळद काढणीचा हंगाम सुरू होत आहे. जातीपरत्वे ७ ते ९ महिन्यांमध्ये हळदीची काढणी करावी. काढणीपूर्वी योग्य त्या तंत्राचा अवलंब केल्यास हळद उत्पादनाचा दर्जा सुधारतो. सर्वसाधारणपणे जातीपरत्वे हळद काढण्यास ७ ते ९ महिने लागतात. जातीपरत्वे कालावधी पूर्ण झाल्याशिवाय त्याचा पाला कापू नये.
यामध्ये प्रामुख्याने हळव्या जातींना तयार होण्यास लागवडीपासून ६ ते ७ महिने लागतात. (उदा. आंबेहळद). निमगरव्या जाती या ७ ते ८ महिन्यांत काढणीस येतात. (उदा. फुले स्वरुपा). गरव्या जाती ८ ते ९ महिन्यांमध्ये काढण्यास तयार होतात. (उदा. सेलम, कृष्णा). जमिनीच्या पोताप्रमाणे पिकाचा कालावधी पूर्ण होतेवेळी पाने वाळतात. पाने वाळण्याचे प्रमाण माळरानाच्या हलक्‍या जमिनीमध्ये ८० ते ९० टक्के, तर मध्यम व भारी जमिनीमध्ये ६० ते ७० टक्के असे असते. पाने वाळणे हे हळद काढण्यापूर्वीचे पीक परिपक्वतेचे मुख्य लक्षण मानले जाते. हळदीच्या काढणीअगोदर १५ ते ३० दिवस पाणी देणे बंद करावे. पाणी बंद करताना प्रथम पाणी थोडे थोडे कमी करून नंतर पाणी बंद करावे. त्यामुळे पानातील अन्नरस कंदामध्ये लवकर उतरण्यास मदत होते. त्यामुळे हळकुंडाला वजन, गोलाई आणि चकाकी येते. पाणी शेवटपर्यंत चालू ठेवल्यास हळकुंडांना नवीन फुटवे फुटू लागतात. परिणामी उत्पादनात घट होते. पाला वाळल्यानंतर १ इंच जमिनीच्या वर खोड ठेवून धारदार विळ्याने हळदीचा पाला कापावा. पाला बांधावर गोळा करावा. शेत ४ ते ५ दिवस चांगले तापू द्यावे, त्यामुळे हळदीच्या कंदामध्ये असलेल्या पाण्याच्या अंशामुळे जमीन साधारणपणे भेगाळली जाते. हळदीची काढणी करणे सुलभ होते. लागवडीच्या पद्धतीनुसार हळद काढणीची पद्धत अवलंबवावी. सरी वरंबा पद्धतीत टिकाव अथवा कुदळीच्या साहाय्याने हळदीची खांदणी करावी, तर गादी वाफा पद्धतीत ट्रॅक्‍टरचलीत हळद काढणी यंत्राचा वापर करावा. हळदीची काढणी करते वेळी जमीन पूर्णपणे वाळली असल्यास हलके पाणी द्यावे. परिणामी हळद काढणी करणे सोपे होते. खांदणी करून काढलेले कंद २-३ दिवस सूर्यप्रकाशात चांगले तापू दिल्यास कंदास चिकटलेली माती पूर्णपणे निघण्यास मदत होते. २-३ दिवसानंतर हळदीच्या कंदाची मोडणी करावी. हळदीच्या कंदाचा गड्डा आपटल्यास हळकुंडे गड्डे एकमेकांपासून वेगळे होतात. त्यावेळी मात्र जेठे गड्डे, बगल गड्डे, हळकुंडे, सोरा गड्डा, कुजकी सडलेली हळकुंडे अशा कच्च्या मालाची प्रतवारी करावी. त्यानुसार त्यांची वेगवेगळ्या ठिकाणी साठवणूक करावी. जेठे गड्डे : मुख्य रोपाच्या खाली वाढणाऱ्या कंदास जेठे गड्डे (मातृकंद) म्हणतात. सदरचे गड्डे प्रामुख्याने पुढील वर्षी लागवडीसाठी वापरतात. त्यामुळे काढणीनंतर हे गड्डे ताबडतोब सावलीमध्ये ठेवावेत. सोरा गड्डा : लागवडीसाठी वापरलेले कंद ५० ते ६० टक्के कुजून जातात. राहिलेले ४० ते ५० टक्के कंदांना सोरा गड्डे म्हणतात. हे काळपट रंगाचे मुळ्याविरहीत असतात. यांना हळकुंडापेक्षा दुप्पट भाव मिळतो. बगल गड्डे : जेठे गड्ड्याला आलेल्या फुटव्यांच्या खाली बगल गड्डे तयार होतात, त्यास अंगठा गड्डे असेही म्हणतात. ४० ग्रॅमपेक्षा जास्त वजन असणाऱ्या गड्ड्यांचा वापर बियाणे म्हणून करतात. हळकुंडे : बगल गड्ड्यांना आलेल्या कंदास हळकुंडे असे म्हणतात. प्रामुख्याने प्रक्रिया करून बाजारपेठेमध्ये विक्रीसाठी याचा वापर करतात. यातील काही हळकुंडांना उपहळकुंडे येतात. त्यास लेकुरवाळे हळकुंडे असे म्हणतात. याचा वापर धार्मिक कार्यात करतात. हळदीची काढणी केल्यानंतर लवकरात लवकर हळदीची प्रक्रिया करावी. काढणी केल्यानंतर साधारणतः १५ दिवसांच्या आत त्यावर प्रक्रिया करावी. म्हणजे हळदीची प्रत व दर्जा चांगला राहतो. जातीपरत्वे सर्वसाधारणपणे एकरी १५० ते २०० क्विंटल ओल्या हळदीचे उत्पादन मिळते, तर प्रक्रिया करून ३० ते ४० क्विंटल होते. पारंपरिक पद्धतीने हळद खांदणी :
या पद्धतीत पूर्णपणे कंद जमिनीतून निघत नाहीत. १० ते १५ टक्के कंद जमिनीत राहतात. सरी वरंबा अथवा गादी वाफा पद्धतीने लागवड केलेल्या ठिकाणी या पद्धतीद्वारे हळदीची काढणी करता येते. एकरी १८ ते २० मजूर लागतात कंदास इजा होण्याची शक्‍यता असते. यंत्राद्वारे हळद खांदणी :
हे यंत्र कंदाच्या खालून कंद वरती उचलत असल्याने कंद जमिनीमध्ये राहण्याचे प्रमाण (केवळ १ ते २ टक्के) कमी राहते. केवळ गादी वाफा पद्धतीने लागवड केलेल्या हळदीची काढणी करता येते. साधारणपणे ८ ते १० लिटर डिझेलमध्ये १ एकर हळदीची काढणी होते. परिणामी मजूर बचत होते. कंद जमिनीतून अलगद उचलले जात असल्याने कंदास कोणत्याही प्रकारची इजा होत नाही. संपर्क : डॉ. मनोज माळी, ९४०३७७३६१४ (प्रभारी अधिकारी, हळद संशोधन योजना, कसबे डिग्रज, जि. सांगली)
