ऊस पिकासाठी ठिबक सिंचन पद्धतीचा वापर

उसासाठी योग्य ठिबक सिंचन

ठिबक सिंचन पद्धतीची निवड ठिबक सिंचन पद्धतीमध्ये कमी अंतराने म्हणजेच दरदिवशी अथवा एक दिवसाआड कमी प्रवाहाने, परंतु जास्त कालावधीसाठी पाणी दिल्यास जमिनीमध्ये पिकांच्या मुळांशी पाण्याचे अपेक्षित व योग्य प्रकारे उभे आडवे प्रसरण होते आणि मुळांची वाढ चांगली खोलवर होते. त्यामुळे ऊस पिकाची जोमदार वाढ होऊन भरीव उत्पादन मिळते. यासाठी जमिनीच्या प्रकारानुसार योग्य ठिबक सिंचन पद्धतीची निवड करणे, दोन ठिबक नळ्यामधील योग्य अंतर व ड्रीपरचा प्रवाह निश्‍चित करणे महत्त्वाचे आहे. कमी कालावधीमध्ये सिंचन पूर्ण करण्यासाठी जास्त प्रवाह असणारे ड्रीपर वापरण्याकडे शेतकऱ्यांचा कल असतो, परंतु हे शास्त्रीय दृष्टिकोनातून चुकीचे आहे. (तक्ता १) तक्ता १ ः उसासाठी ठिबक सिंचन पद्धतीच्या निवडीसाठी मार्गदर्शक सूचना ः

तक्ता २ सर्व ठिकाणी योग्य प्रमाणात प्रवाह मिळण्यासाठी ठिबक सिंचन नळ्यांची लांबी पुढील प्रमाणे ठेवावी.

प्रवाही पद्धतीच्या तुलनेमध्ये ठिबक सिंचनाच्या वापरामुळे पुढील फायदे होतात. १) वाढीच्या अवस्थेनुसार पाणी व खतांचे योग्य नियंत्रण करता येते. २) जमिनीमध्ये पिकाच्या मुळांपाशी अन्न, पाणी व हवा यांचे संतुलित प्रमाण ठेवणे शक्य होते. ३) उसाची उगवण लवकर म्हणजे २५ ते ३० दिवसांत, एकसारखी व जास्त प्रमाणात (७५ टक्क्यांपेक्षा जास्त) होते. ४) प्रचलित सरी – वरंबा पद्धतीच्या तुलनेमध्ये पाण्यात ४५ ते ५० टक्के बचत होते. ५) पाणी वापर कार्यक्षमता दुप्पट ते अडीच पटीने वाढते. ६) विद्राव्य खतांचा वापर थेट मुळांपाशी होत असल्याने पारंपरिक पद्धतीच्या तुलनेमध्ये खतांमध्ये ३० टक्के बचत होते. ७) तणांचा प्रादुर्भाव कमी होऊन आंतरमशागत, खुरपणी किंवा तणनाशकांचा खर्च कमी होतो. ८) वीज खर्चात ३५ ते ४५ टक्के बचत होते. ९) पाणी व खते देण्यासाठी कमी मजूर लागतात. १०) एकूणच ऊस उत्पादन खर्चात २० टक्क्यांपर्यंत बचत होते. ११) ऊस उत्पादनात ३० टक्के, तर साखर उताऱ्यात ०.५ युनिटने वाढ होते. १२) जमिनीची सुपीकता व उत्पादनक्षमता टिकून राहण्यास मदत होते. जमिनीच्या पृष्ठभागाखालील ठिबक सिंचन पद्धती (सबसरफेस ड्रीप) उसासारख्या दीर्घायुषी पिकासाठी जमिनीच्या पृष्ठभागाखालील (भूमिगत) ठिबक सिंचन (सबसरफेस ड्रीप) योग्य ठरते. पाणी व खते थेट ऊस पिकाच्या मुळाजवळ दिली जात असल्याने कार्यक्षमता वाढते. ऊस उत्पादन आणि साखर उताऱ्यात भरीव वाढ होते. भूमिगत ठिबक सिंचन असे काम करते पाण्याचा जमिनीतील प्रवाह हा मुख्यत्वे कॅपिलरी दाबामुळे नियंत्रित केला जातो. हा दाब सर्व दिशांना सारखा असतो. गुरुत्वाकर्षणाचा दाब हा स्थिर व खालच्या दिशेला असतो. जशी जमीन ओली होते तसा कॅपिलरी दाब कमी होत जातो. कोरड्या जमिनीत कॅपिलरीचा दाब हा गुरुत्वाकर्षणाच्या प्रभावापेक्षा जास्त असल्यामुळे पाण्याचा प्रवाह सर्व दिशांना सारखा असतो. जेव्हा जमीन ओली होत जाते, तेव्हा जमिनीतील सर्व पोकळ्यांमध्ये पाणी भरल्याने कॅपिलरी दाब कमी होऊन गुरुत्वाकर्षणाचा प्रभाव वाढतो. पाण्याचा प्रवाह उताराच्या बाजूला सुरू होतो. अशा साध्या मूलतत्त्वामुळे हलके पाणी देऊन कॅपिलरी दाबाने त्यावर नियंत्रण ठेवता येते. पाण्याची कार्यक्षमता वाढवता येते. या पद्धतीचे फायदे

भूमिगत पद्धतीसाठी ड्रीपलाइनची निवड करताना...

तक्ता ३

देखभाल

अरुण देशमुख, ९५४५४५६९०२ (प्रमुख, कृषी विद्या विभाग आणि सहसरव्यवस्थापक, ऊस विकास आणि प्रकल्प, नेटाफिम इरिगेशन (इं) लि., पुणे)