पाण्यातील सूक्ष्मजीवांचे प्रमाण तपासण्यासाठी सोपे तंत्र

ऑस्ट्रेलियातील युनिव्हर्सिटी ऑफ न्यू साउथ वेल्श येथील संशोधकांनी पाण्यातील रोगकारक सूक्ष्मजीवांचा ओळख पटवण्यासाठी CRISPR तंत्राचा वापर केला आहे. या नव्या तंत्रामुळे पाणी तपासणी अत्यंत वेगवान, स्वस्त आणि सोपी होणार आहे. हे संशोधन ‘वॉटर रिसर्च’ या संशोधनपत्रिकेमध्ये प्रकाशित करण्यात आले आहे. जिवाणूमध्ये काही विशेष समस्या निर्माण झाल्यास स्वतःमध्ये काही अत्यावश्यक जनुकीय बदल करण्याची क्षमता नैसर्गिकरीत्या असते. त्याला CRISPR तंत्र असे म्हणतात. या विशिष्ट क्षमतेमुळे जिवाणू आणि आर्चिई सूक्ष्मजीव अत्यंत प्रतिकूल परिस्थितीतही तग धरू शकतो. याच त्यांच्या क्षमतेचा वापर करून पाण्यातील हानिकारक जिवाणूंची ओळख पटविण्याचे तंत्र सिडनी येथील जैव वैद्यकीय अभियांत्रिकी महाविद्यालयातील प्रो. इवा गोल्डी यांनी तयार केले आहे. आपल्या सहकाऱ्यांसह केलेल्या या संशोधनामुळे एका साध्या उपकरणाच्या साह्याने पाण्यातील क्रिप्टोस्पोरिडिअम यासारख्या सूक्ष्मजीवांची जिवंत किंवा मृत स्वरूपामध्येही ओळख पटवता येते. तसेच त्यांचे पाण्यातील प्रमाण हानिकारक पातळीपेक्षा कमी आहे, की अधिक याची माहिती मिळवता येते. या नव्या तंत्रामुळे अन्य जिवाणू आणि विषाणूंच्या शोधही सोपा होऊ शकतो. मात्र त्यावर अधिक अभ्यास करण्याची आवश्यकता आहे. क्रिप्टोस्पोरिडिअम हे सूक्ष्म परजीवी असून, त्यामुळे पोटांचे विकार उद्‍भवू शकतात. ते प्रामुख्याने जंगली किंवा पाळीव प्राण्यांच्या वावर अधिक असलेल्या पाण्याच्या स्रोतामध्ये आढळतात. दीर्घकाळाच्या दुष्काळानंतर पडलेल्या मोठ्या पावसामध्ये पाण्याचे स्रोत मोठ्या प्रमाणात या सूक्ष्मजीवांमुळे प्रदूषित होऊ शकतात. स्वस्त, वेगवान आणि सोपे

या नव्या तंत्रामध्ये एक साधा प्लेट रीडर वापरला जातो. त्यात CRISPR तंत्रज्ञानावर आधारित क्रिप्टोस्पोरिडिअम ओसिस्टच्या बाह्य पृष्ठभागावर असलेली विशिष्ट प्रथिने ओळखता येतात. यामुळे पाणी तपासण्याचा खर्च अत्यंत कमी होऊ शकतो. सध्या सांडपाण्यातील विविध विषाणूंच्या तपासणी आणि ओळख पटवण्यासाठी किमान ११ तासांपेक्षा अधिक काळ लागतो. तोही या नव्या तंत्राने नक्कीच कमी करता येईल. सध्या पाण्याचे नमुने घेणे व ते प्रयोगशाळेपर्यंत नेणे यात जाणारा वाहतुकीचा काळही अधिक आहे. तोही येथे कमी करता येऊ शकतो. - प्रो. इवा गोल्डी, जैव वैद्यकीय अभियांत्रिकी महाविद्यालय, सिडनी