गुळासाठी नवीन ऊस वाण : फुले ०९०५७

गूळ निर्मिती योग्य ऊस जातीची लागवड, वेळेवर तोडणी आणि गुऱ्हाळ घरातील प्रक्रिया या बाबी दर्जेदार गूळ निर्मितीवर परिणाम करतात. कोल्हापूर, पुणे, सांगली, सातारा, सोलापूर, नगर इ. जिल्ह्यांमध्ये गूळ निर्मिती व्यवसाय मोठ्या प्रमाणात चालतो. महाराष्ट्रात ६०० पेक्षा जास्त गुऱ्हाळ घरे दौंड तालुक्यात असल्याचे पाहणीत आढळले आहे. कोल्हापूर जिल्ह्यात २७ टक्के उसाचा वापर आणि उर्वरित महाराष्ट्रात ११ टक्के उसाचा वापर गूळ निर्मितीसाठी होतो. १९६०-६१ मध्ये माणशी १६ किलो गूळ आणि ४.५ किलो साखर वर्षाकाठी वापरली जाई. तेच प्रमाण सध्या माणशी ५ किलो गूळ आणि १८-२० किलो साखर प्रति वर्ष असे झाले आहे. गुळासाठी नवीन वाणाची गरज गुळाची प्रत आणि रंग हे मुख्यत्वे करून उसाच्या जातीवर अवलंबून असतात. प्रत्येक ऊस वाणामधील रसाच्या गुणधर्मात फरक आढळून येतो. त्याचा गुळाच्या प्रतीवर परिणाम होतो. सध्या गूळ निर्मितीसाठी उसाचा को ९२००५ हा वाण कोल्हापूर जिल्ह्यात प्रामुख्याने वापरला जातो. कोल्हापूर जिल्ह्याच्या बाहेर राज्याच्या बहुतांश भागात या वाणाची वाढ होत नाही. तसेच पानांवरील रोगांचा प्रादुर्भाव जास्त प्रमाणात होतो. त्यामुळे संपूर्ण महाराष्ट्रात गूळ निर्मितीसाठी को ७७५, को ७२१९, कोसी ६७१, को ७५२७, फुले २६५, को ८६०३२ या वाणांचा वापर केला जातो. को ९२००५ हा वाण कोल्हापूर जिल्ह्याच्या पश्चिम भागात जास्त पावसाच्या हलक्या निचऱ्यांच्या तांबड्या जमिनीत चांगला वाढतो. मात्र उर्वरित महाराष्ट्रात खोल काळ्या जमिनीत योग्य प्रकारे वाढत नाही. जास्त पावसाच्या भागातही अलीकडे या वाणावर तांबेरा, तपकिरी ठिपके या रोगांचा प्रादुर्भाव अधिक आढळून येतो. त्यामुळे संपूर्ण महाराष्ट्रात गूळ निर्मितीसाठी शेतकऱ्यांना नवीन वाणाची आवश्यकता होती. म्हणून सुरू हंगामात लागवडीसाठी आणि गूळ निर्मितीसाठी फुले ०९०५७ हे नवीन वाण ११ वर्षाच्या संशोधनानंतर विकसित केले आहे. महाराष्ट्रातील चारही कृषी विद्यापीठांच्या कृषी संशोधन आणि विकास समितीच्या बैठकीत नुकतीच त्याची शिफारस करण्यात आली. या वाणाला देशपातळीवर कोएम १२०८५ या नावाने शिफारस केली आहे. नवीन वाणाचा विकास महात्मा फुले कृषी विद्यापीठ, राहुरीअंतर्गत मध्यवर्ती ऊस संशोधन केंद्र, पाडेगाव (ता. फलटण, जि. सातारा) येथे हा नवीन वाण विकसित केला आहे. तो सुरू हंगामात लागवडीसाठी प्रसारित करण्यात येत आहे. हा वाण तयार करताना सन २००७-०८ मध्ये सर्व प्रथम फुले ०९०५७ (कोएम १२०८५) या वाणाची पैदास पॉलीक्रॉस पद्धतीने को.९४०१२ (कोसी ६७१ चा सोमानलोन) या मादी वाणावर को.७७५, को.९४००८, को.८६०११, आय.एस.एच. ७९, को.टी.८२०१, को.व्ही.९२१०२, को.८६२४९ आणि को.६२१९८ या नर वाणांचा संकर करून तयार केलेली आहे.

अ) फुले ०९०५७ या वाणाचे गूळ संशोधन केंद्र, कोल्हापूर येथील तीन वर्षाचे उत्पादन ः बहुस्थानीय चाचण्यात १२ व्या महिन्यात फुले ०९०५७ वाणाचा गुळाचा उतारा १३.५६ टक्के तर को ९२००५ मध्ये गुळाचा उतारा १२.५३ टक्के मिळाला. गुळासाठी फुले ०९०५७ या नवीन उसाचे वाणापासून गुळाचे उत्पादन आणि उतारा को ९२००५ या कोल्हापूर जिल्ह्यातील प्रचलित वाणापेक्षा अनुक्रमे १६.०६ आणि ८.१९ टक्के पेक्षा अधिक मिळाल्याचे तक्ता क्र. २ वरून दिसून येते. गुळामध्ये ओलाव्याचे प्रमाण अत्यल्प ६ पेक्षा कमी (५.५३ टक्के) असल्याने साठवण क्षमता चांगली आहे. याचा आकर्षक सोनेरी रंगसुद्धा ग्राहकाच्या पसंतीस उतरेल. कोल्हापूर येथील तीन वर्षाचे सरासरी उत्पादन (२०१५-१६ ते २०१७-१८)

ब. गुळाचे मानांकन व ग्रेड कृषी उत्पन्न बाजार समिती, कोल्हापूर गूळ प्रतवारी सल्लागार समितीने गुळाचे दर्जा व मानांकन ठरविलेले आहे. तक्ता क्र. ३ मध्ये दर्शविल्याप्रमाणे फुले ०९०५७ या नवीन ऊस वाणापासून तयार केलेल्या गुळाला विशेष दर्जा मिळालेला आहे. यात सुक्रोजचे प्रमाण ८४ टक्क्यापेक्षा अधिक व ग्लुकोजचे प्रमाण १० टक्क्यापेक्षा कमी असून, गुळाचा ओलावा ६ टक्क्यापेक्षा कमी आढळून आला. ओलावा कमी असल्याने गूळ कडक आणि साठवणीत अधिक काळ टिकून राहतो. त्यामुळे शेतकरी, व्यापारी आणि ग्राहकांच्या पसंतीस हा वाण उतरणार आहे. ड. देशपातळीवरील बहुस्थानीय प्रयोगाचे तुलनात्मक उत्पादन सन २०१५-१६ आणि २०१७-१८ या दोन वर्षात देशपातळीवर अकोला, कोल्हापूर, मंडया, नवसारी, अनकापल्ली, प्रवरानगर, पुगलूर, संकेश्वर, शिरूगमनी आणि तिरुवल्ला या १२ ठिकाणी प्राथिमक आणि १० ठिकाणी अंतिम चाचणी प्रयोग घेण्यात आले. ड. शेतकऱ्यांच्या शेतावरील प्रात्यक्षिकांचे उत्पादन

फुले ०९०५७ या ऊस वाणाची ठळक वैशिष्ट्ये ः

रोग व किडींचा अभ्यास

बियाण्याची उपलब्धता या संशोधन केंद्रात २ हेक्टर क्षेत्रावर बियाणे प्लॉट घेतला असून, बेण्याची विक्री नोव्हेंबरमध्ये सुरू होईल. संपर्क ः ०२१६९-२६५३३८, २६५३३५ (ऊस विशेषज्ञ व पैदासकार, मध्यवर्ती ऊस संशोधन केंद्र, पाडेगाव, ता. फलटण, जि. सातारा)