मधुमक्याच्या काढणीनंतर पुढील प्रक्रिया या त्वरीत आणि थंड वातावरणामध्ये करणे अपेक्षित असते. काढणीनंतर जितका कालावधी जाईल, तितके त्यातील शर्करेचे रुपांतर स्टार्चमध्ये होऊन गोडी व दर्जा कमी होतो. यासाठी हवारहित मऊ फॅकेजिंगमध्ये साठवणीचे तंत्र शास्त्रीयपूर्वक वापरणे आवश्यक आहे. मधुमका हा पिवळा, पांढरा आणि दुरंगी प्रकारामध्ये येतो. साध्या मक्याच्या तुलनेमध्ये त्यात किमान दुप्पट शर्करा असते. काढणी झाल्यानंतर त्वरीत या शर्करेचे रुपांतर स्टार्चमध्ये होण्यास सुरवात होऊन गोडी कमी होऊ लागते. हे टाळण्यासाठी मधुमका काढणीनंतर २ ते ६ तासामध्ये शीतपेटीमध्ये ठेवावा लागतो. यात पाण्यात विद्राव्य अशा पॉलिसॅकराईड घटकांचे प्रमाण वाढत असल्याने मलईसारखा स्वाद येत असला तरी त्यामुळे त्याची साठवणक्षमता कमी होते. याची कमाल साठवणक्षमता रेफ्रिजरेटरमध्ये चार दिवसांची आहे. अतिगोड अशा जातींमध्ये साध्या मक्याच्या तुलनेमध्ये किमान चार पट शर्करा अधिक असते, मात्र त्यात विद्राव्य पॉलिसॅराईड जवळपास नसतात. त्यामुळे शर्करेचे स्टार्चमध्ये रुपांतरणाची प्रक्रिया अत्यंत अल्प होते किंवा होत नाही. या कारणामुळे अतिगोड जाती काढणीनंतर योग्य शीत वातावरणात ठेवल्यास १० दिवसापर्यंत गोड राहू शकतात. दूरवरच्या बाजारपेठेमध्ये विक्री करण्यासाठी या जाती चांगल्या मानल्या जातात. काढलेली ताजी मधुमका कणसांच्या श्वसनांचा वेग अधिक असल्यामुळे साठवणक्षमता कमी असते. त्यामुळे ताजा मधुमका कणे साठवण्यासाठी कॅनिग प्रक्रिया वापरली जाते. मात्र, कॅनिंगसाठी केवळ उकळत्या पाण्याची प्रक्रिया पुरेशी होत नाही. त्याऐवजी प्रेशर कॅनरमध्ये प्रक्रिया करावी लागते. काढणी व काढणीपश्चात तंत्र ः काढणीच्या प्रक्रियेमध्ये मका थंड ठेवणे अत्यंत आवश्यक आहे. अधिक तापमानामध्ये ठेवल्यास काढणीनंतर त्यातील गोडी कमी होण्याची प्रक्रिया त्वरीत सुरू होते. मधुमक्याच्या श्वसनाचा दर अधिक असून, त्या प्रक्रियेमध्ये अधिक उष्णता तयार होते. थंड करण्यापूर्वी जितका अधिक काळ जाईल, तितके तापमान वाढून त्यातील साखरेचे रुपांतर स्टार्चमध्ये होईल. साहजिकच त्याच्या दर्जावर परिणाम होईल. यासाठी काढणीनंतर शेतातून त्वरीत मधुमका पॅकिंग शेडमध्ये आणून, प्रतवारी-पॅकिंग आणि शीतकरणाची प्रक्रिया सुरू करावी. मधुमका थंड करण्याच्या विविध पद्धती आहेत.
पोषक घटकांचे प्रमाण ः मधुमका हा अ आणि क जीवनसत्त्वाचा चांगला स्रोत आहे. एक कणसातून दैनंदिन आवश्यकतेच्या १० टक्के क जीवनसत्त्व आणि ६ टक्के अ जीनवसत्त्व उपलब्ध होते. एक मोठ्या आकाराच्या शिजवलेल्या कणसामध्ये ११३ कॅलरी, ४ ग्रॅम प्रथिने, १.८ ग्रॅम मेद, ५.४ ग्रॅम शर्करा, २.८ ग्रॅम तंतुमय पदार्थ असतात. एका संशोधनानुसार शिजवलेल्या स्थितीमध्ये उपयुक्त अॅंटीऑक्सिडेंट आणि फायटोरसायनांचे प्रमाण वाढत असल्याचे दिसून आले आहे. अन्य देशांमध्ये तयार केलेले मधुमक्याचे पदार्थ ः
हवारहित मऊ पॅकेजिंग ः
इमेल ः ramabhau@gmail.com (लेखक लुधियाना येथील सिफेट संस्थेचे माजी संचालक आहेत. )
Read the Latest Agriculture News in Marathi & Watch Agriculture videos on Agrowon. Get the Latest Farming Updates on Market Intelligence, Market updates, Bazar Bhav, Animal Care, Weather Updates and Farmer Success Stories in Marathi.
ताज्या कृषी घडामोडींसाठी फेसबुक, ट्विटर, इन्स्टाग्राम , टेलिग्रामवर आणि व्हॉट्सॲप आम्हाला फॉलो करा. तसेच, ॲग्रोवनच्या यूट्यूब चॅनेलला आजच सबस्क्राइब करा.