मधमाश्यांपासून मधासोबतच अन्य मौल्यवान पदार्थ उदा. मेण, पराग, प्रोपोलिस, रॉयल जेली आणि विष मिळतात. ती अनेक औषधामध्ये, पौष्टिक आहार व सौदर्य प्रसाधने यात वापरली जातात. मधमाश्यांनी केलेल्या परागीभवनामुळे कृषी उत्पादनामध्ये ८० टक्क्यांपर्यंत वाढ साध्य होऊ शकते. विकसित देशामध्ये आहारामध्येही मधाचा वापर होतो. युरोपीय देशात मध खाण्याचे प्रमाण दर वर्षी दर माणशी १ ते २ किलो आहे. भारतामध्ये ते केवळ दरमाणशी वार्षिक ४ ते ५ ग्रॅम इतके कमी आहे. जागतिक मध उत्पादनामध्ये चीनचा पहिला क्रमांक असून, भारत पाचव्या क्रमांकावर आहे. फुलातून गोळा केलेल्या मकरंद व परागामध्ये मधमाश्यांची तोंडातून पाचक द्रव मिसळला जातो. त्यातून मध तयार होतो. तो पोळ्यात मेणाच्या कोशात साठवून मेणाच्या पातळ थराने बंद केला जातो. यामुळे मध शुद्ध राहतो. तो शरीरामध्ये वेगाने शोषला जात असल्याने आयुर्वेदिक औषधे मधातून योगवाही म्हणून घेतात. मधातील अनेक जीवनसत्त्वे, क्षार, अम्ले, प्रथिने, प्रेरक इ. घटकांसोबतच त्वरित कार्यशक्ती मिळते. एक चमचा मधातून १०० कॅलरीज मिळतात. मधात प्रामुख्याने ग्लुकोज (३८%) व फ्रुक्टोज (४०%) मुबलक असतात. पण सुक्रोज साखरेचे प्रमाण नगण्य असते. तसेच ‘फॅट फ्री’ असतो. प्राचीन काळापासून आबालवृद्ध मधाचे सेवन पौष्टिक अन्न व औषध म्हणून करतात. सर्व साधारण सर्दी, खोकला, अन्नपचन, शरीरावरील दुखापत, भाजणे, कापणे इ. वर रामबाण औषध म्हणून उपयोग करतात. मध हा उत्तम अँटी ऑक्सिडेन्ट, जिवाणूविरोधी, विषाणूविरोधी आणि बुरशीविरोधी गुणधर्माने परिपूर्ण आहे. मध आपल्या शरीरातील प्रतिकारशक्ती वाढविण्यास चांगली मदत करतो. प्रमुख एकपुष्पीय मध
शुद्धता तपासण्यासाठी... वातावरणातील बदल व साठवणीच्या स्थितीनुसार मधाच्या नैसर्गिक घटकात थोडेफार बदल होतात. उदा. मधाचे स्फटिकीकरण होऊन तो भाग तळाशी किंवा बाजूला एकत्रित होतो. द्रव मध वेगळा होतो. यालाच ग्रॅन्युलेशन म्हणतात. यामुळे मधात साखर जमा झाल्यासारखी दिसते. त्यातून मधात भेसळ किंवा अशुद्धता असल्याचा गैरसमज होतो. हीच खरी मधाच्या शुद्धतेची खात्रीशीर परीक्षा आहे. मधाच्या किण्वन प्रक्रियेमुळे त्यात ईस्टची वाढ होते. रासायनिक प्रक्रिया होऊन ॲसेटिक ॲसिड, अल्कोहोल आणि कार्बन डायऑक्साइड वायूचे फेसाळ बुडबुडे पृष्ठभागावर दिसतात. पाण्याचे प्रमाण २० टक्क्यांपेक्षा अधिक व तापमान ३० अंश सेल्सिअसपेक्षा जास्त झाल्यास किणवन होते. मध आंबल्यामुळे आंबट चव होते व खराब होतो. स्फटिकीकरण व किण्वन प्रक्रिया होऊ नये, यासाठी मधावर ठरावीक तापमान व वेळेप्रमाणे उपचार करून ईस्ट नष्ट करतात. यामुळे मधाचा दर्जा टिकून राहण्यास मदत होते. मधाची गुणवत्ता परीक्षण व प्रमाणीकरण
डॉ. धनंजय वाखले, ८९२८८२१३३४ (निवृत्त शास्त्रज्ञ, केंद्रीय मधमाशा संशोधन आणि प्रशिक्षण संस्था, पुणे)
Read the Latest Agriculture News in Marathi & Watch Agriculture videos on Agrowon. Get the Latest Farming Updates on Market Intelligence, Market updates, Bazar Bhav, Animal Care, Weather Updates and Farmer Success Stories in Marathi.
ताज्या कृषी घडामोडींसाठी फेसबुक, ट्विटर, इन्स्टाग्राम , टेलिग्रामवर आणि व्हॉट्सॲप आम्हाला फॉलो करा. तसेच, ॲग्रोवनच्या यूट्यूब चॅनेलला आजच सबस्क्राइब करा.