निसर्गाच्या कुशीत कुंडलिका नदीच्या काठावर सुमारे हजार लोकसंख्या असलेले गोवे हे छोटेसे गाव रायगड जिल्ह्यातील रोहा तालुक्यात येते. येथील हसन म्हसलई यांची अोळख आता जिल्ह्यापुरती राहिलेली नाही. खाण्याचे व शोभिवंत मासे व त्यांचे बीज उत्पादक म्हणून देशपातळीवर ते नावारूपास आले आहेत. मत्स्यपालन हा व्यवसाय शेतीलाही कसा सरस ठरू शकतो, याचे उत्तम उदाहरण म्हणून त्यांच्याकडे पाहाता येते. रायगड जिल्ह्याला निसर्गाचा समृद्ध वारसा लाभला आहे. भात हे इथले मुख्य पीक. जिल्ह्यातील रोहा तालुक्यातील गोवे गावात हसन म्हसलई यांची सुमारे १० एकर शेती. ती मुख्यतः वडीलच पाहतात. मुळात हे कुटुंब व्यवसायाने मत्स्य व्यावसायिक नाही. केवळ छंदापोटी हसन सुरवातीस समुद्रात, नदीत व खाडीमध्ये गळदोरी; तसेच जाळीच्या साहाय्याने ते मासेमारी करत असत. पावसाळ्यात मासेमारी करण्यात अडचण यायची. जवळच्याच धरणात एकदा मासेमारी करण्यासाठी गेले असता तेथे मज्जाव करण्यात आला. तेव्हा कळले की धरणांचे कंत्राट दिले जात असल्याने व्यक्तीसाठी हे क्षेत्र प्रतिबंधित असते. यामुळे अशी धरणे भाडेतत्त्वावर कशी घेता येईल, याची इत्यंभूत माहिती घेऊन आपल्याच गोवे गावातील होतकरू व बेरोजगार तरुणांना हाताशी धरून कुंडलिका मच्छीमार सोसायटीची स्थापना केली. आणि पुढील वर्षी ते धरण भाडेतत्त्वावर घेतले. त्यात संचयनासाठी योग्य आकाराचे व योग्य प्रतीचे बीज उपलब्ध नव्हते. मग काही तलाव वार्षिक भाडेतत्त्वावर घेतले. त्यात ‘कार्प’ जातीच्या मत्स्यबीजांचे संचयन करून संगोपन केले. त्यातून एक लाख वीस हजार बोटुकली मिळाली. पैकी एक लाख बोटुकली आपल्या धरणात संचयित करून उर्वरित २० हजार ही परिसरातील मत्स्य उत्पादकांना दिली. सुमारे ५० एमएम आकाराची ही बोटुकली शेततळ्यात व धरणात सोडली. हसन व शेतकऱ्यांना त्यापासून भरघोस उत्पादन मिळून आर्थिक फायदा झाला. यानंतर शेतकऱ्यांची मागणी वाढली.
व्यवसायाचा विस्तार दृष्टिक्षेपात
आजचा व्यवसाय खाण्याचे मासे
मार्गदर्शन मत्स्यसंगोपनाच्या शास्त्रोक्त पद्धतीच्या तंत्रज्ञानासाठी अजित वाकडे, मत्स्य विभाग महाराष्ट्र, माधव गित्ते, विषय विशेषज्ज्ञ (मत्स्यशास्त्र) कृषी विज्ञान केंद्र, किल्ला, रोहा, जि. रायगड यांचे मार्गदर्शन लाभते. शोभिवंत माशांचे प्रजनन मत्स्य बोटुकली संगोपनाचे हंगामी काम संपल्यावर उर्वरित कालावधीत अधिक उत्पन्नवाढ व वर्षभर व्यवसाय सुरू ठेवण्यासाठी शोभिवंत मत्स्यबीज प्रजनन व संगोपन
व्यवसायातील ठळक बाबी
व्यवसायाचे अर्थकारण हसन म्हणाले, की ११ वर्षांच्या अनुभवात टप्प्याटप्प्याने व्यवसायाची वार्षिक उलाढाल वाढवत १५ ते १८ लाखांपर्यंत नेली. यंदा धरणक्षेत्राचे कंत्राट, सरकारी धोरणे, कायदे यांच्या कचाट्यात धरणातील मासेमारी सापडली आहे. धरणाचे कंत्राट घेणारे आमचे मुख्य ग्राहक (कार्प माशांसाठी) आहेत. त्यामुळे या व्यवसायाची उलाढाल ८ लाखांवर आली आहे. शोभीवंत माशांच्या संगोपनासाठी मजुरांची समस्या निर्माण झाल्याने तीही उलाढाल यंदा १० ते १२ लाख रूपयांवर आली आहे. त्यासाठी मुंबई हे मोठे मार्केट असून ग्राहकांकडून मागणी मात्र भरपूर आहे. राष्ट्रीय स्तरावर सन्मान अष्टपैलू, अभ्यासू, हरहुन्नरी व व्यावसायिक वृत्तीच्या हसन या अवलीया व्यक्तिमत्त्वाची दखल देशपातळीवर घेतली न गेल्यासच नवल. पारंपरिक पद्धतींना छेद देऊन शेतीत आमूलाग्र बदल घडविणाऱ्या हसन यांना विविध पुरस्कारांनी गौरविण्यात आले.
नावीन्यपूर्ण मत्स्यबीज पॅकिंग तंत्रज्ञान हसन यांनी मत्स्यबीजांच्या पॅकिंगची आधुनिक पद्धती विकसित केली आहे. त्याचा मत्स्यबीज संगोपन करणाऱ्यास व मत्स्यबीज विकत घेणाऱ्यासही फायदा होतो. पॅकिंगसाठी वापरण्यात आलेल्या पॉलिथीन बॅगेचा आकार वाढवला आहे. त्यामुळे बीजांची संख्याही वाढविणे शक्य झाले. वाहतूक करताना पॉलिथिन बॅगांची गर्दी कमी होते. कमी वेळेत, खर्चात पॅकिंग होऊन मजुरी खर्चही वाचतो. या पॅकिंगमध्ये बाजारात उपलब्ध रेडीमेड नायलॉन केबल टायचा उपयोग केला. त्यामुळे वाहतुकीदरम्यान पॉलिथीन बॅग लीक होण्याचा प्रकार कायमस्वरुपी टाळण्यात आला. आयसीएआरचा पुरस्कार याच नावीण्यपूर्ण संशोधनासाठी मिळाला. - हसन म्हसलई ः ९५५२१२२३३३ मु. गोवे, पो. पुगाव, ता. रोहा, जि. रायगड.
Read the Latest Agriculture News in Marathi & Watch Agriculture videos on Agrowon. Get the Latest Farming Updates on Market Intelligence, Market updates, Bazar Bhav, Animal Care, Weather Updates and Farmer Success Stories in Marathi.
ताज्या कृषी घडामोडींसाठी फेसबुक, ट्विटर, इन्स्टाग्राम , टेलिग्रामवर आणि व्हॉट्सॲप आम्हाला फॉलो करा. तसेच, ॲग्रोवनच्या यूट्यूब चॅनेलला आजच सबस्क्राइब करा.