दूध संकलन केंद्रावर घ्यावयाची दक्षता

दूध संकलन केंद्र स्वच्छ आणि हवेशीर असावे. जमिनीवर फारशी किंवा टाइल्स लावलेल्या असाव्यात. त्या संकलनाआधी आणि नंतर २ टक्के फिनाईलने स्वच्छ कराव्यात. केंद्र शक्यतो उन्हाचा त्रास होणार नाही अशा ठिकाणी किंवा वातानुकूलित असावे.

दुधातील भेसळ ओळखण्यासाठी चाचण्या  पाणी  व्हिट्रिफाइड  टाइल्सच्या गुळगुळीत पृष्ठभागावर दुधाचा एक थेंब टाकून थोडी तिरपी करावी. शुद्ध दूध पांढऱ्या रंगाची रेष काढीत हळूहळू वाहत जाते. पाणी मिसळलेले दूध रेष न काढता पटकन वाहून जाते.    डिटर्जंट  ५ मि.लि. दुधात तेवढेच पाणी घालून घुसळावे. डिटर्जंट असल्यास जास्त फेसाळते. शुद्ध दूध एवढे फेसाळत नाही. ५ मि.लि. दुधात तीन ते चार थेंब ०.५ टक्का ब्रोमोक्रीसोल पर्पलचे द्रावण टाकावे. जांभळा रंग आल्यास भेसळ असल्याचे समजावे. शुद्ध दुधाचा रंग हलका जांभळा होतो.  स्टार्च  २ मि.लि. दूध ५ मि.लि. पाण्यात उकळावे. थंड करून दोन ते तीन थेंब टिंचर आयोडीन टाकावे. स्टार्च असल्यास निळा रंग येतो. साखर  ५ मि.लि. दुधात १ मि.लि. हायड्रोक्लोरिक आम्ल आणि चिमूटभर रिसॉरसिनोल टाकून ५ मिनिटे गरम पाण्यात ठेवावे.  साखर असल्यास लाल रंग येतो. साबण १ः ५ मि.लि. दुधात तेवढेच गरम पाणी घालून १ थेंब फिनोल्फथॅलीन टाकावे. साबण असल्यास लाल रंग येतो. रंग ५ मि.लि. दुधात दोन थेंब हायड्रोक्लोरिक आम्ल टाकावे. रंग असल्यास गुलाबी द्रावण होते. मीठ ५ मि.लि. दुधात १ मि.लि. सिल्व्हर नायट्रेट टाकून घुसळावे. त्यात अर्धा मि.लि. पोटॅशिअम क्रोमेट टाकावे. मीठ असल्यास पिवळा तर नसल्यास विटकरी रंग येतो. हायड्रोजन परोक्साइड १ मि.लि. दुधात १ मि.लि. पोटॅशिअम आयोडाइड  टाकावे. हायड्रोजन पॅरॉक्साइड असल्यास निळा रंग येतो. युरिया

बोरिक आम्ल  ५ मि.लि. दुधात १ मि.लि. शुद्ध हायड्रोक्लोरिक आम्ल टाकून टर्मेरिक कागद बुडवून १००अंश सेल्सिअस वर वळवावा. बोरिक आम्ल असल्यास तो लाल होतो.

- डॉ. सुधाकर आवंडकर, ९५०३३९७९२९  - डॉ. महेश कुलकर्णी ९४२२६५४४७० (पशुवैद्यकीय सूक्ष्मजीवशास्त्र  विभाग,  पशुवैद्यक व पशुविज्ञान महाविद्यालय, उदगीर, जि. लातूर)