हायड्रोपोनिक्स चारा अत्यंत पौष्टिक असतो. यामध्ये प्रथिने, सूक्ष्म अन्नद्रव्ये, जीवनसत्त्वाचे प्रमाण भरपूर असते. या तंत्राने कमी कालावधीत चांगल्या दर्जाचा हिरवागार सकस चारा जनावरांच्या आहारात देता येतो.
हायड्रोपोनिक्स पद्धतीने फक्त १५ दिवसांत मक्यापासून पोषक चारा निर्मिती करता येते. हायड्रोपोनिक्स पद्धतीमध्ये माती विना मका, बाजरी या तृणधान्ये पिकांची वाढ करून पोषक चारा निर्मिती करता येते. हा चारा कमी खर्चात, कमी पाण्यात व कमी वेळेत उत्पादीत करता येतो. चारा उत्पादनाचे तंत्र
तंत्रज्ञानामध्ये ट्रे चा वापर आवश्यक आहे. चारा निर्मितीसाठी चांगल्या प्रतिचे मका बियाणे निवडावे. बियाणाची उगवण क्षमता चांगली असावी. दोन लिटर कोमट पाण्यात एक किलो मका दिवसभर भिजत ठेवावा. त्यानंतर भिजविलेल्या बियाण्यातून पाणी निथळून गेल्यानंतर बियाणे ओल्या गोणपाटात गुंडाळून ठेवावे. यामुळे बियाणांची उगवण चांगल्या प्रकारे मोण्यास मदत होते. गोणपाटावर सकाळ, संध्याकाळी पाणी शिंपडून सतत ओलसर ठेवावे. अशा पद्धतीने मका बियाणास सुमारे दोन दिवसांनंतर मोड फुटतात. मोड आलेले बियाणे ट्रे मध्ये पसरविले जाते. ट्रे चा आकार तीन फूट लांब, दोन फूट रुंद आणि तीन इंच उंच असावा. प्रत्येक ट्रे साठी एक किलो मका लागतो. आपल्याकडील जनावरांच्या संख्येनुसार ट्रे ची संख्या ठरवावी. लाकडी पट्या किंवा बांबूच्या स्टॅंडवर ट्रे ठेवावेत. एका ट्रे वर दिवसातून ४ ते ५ वेळेस झारीने पाणी फवारावे. एका ट्रे ला दोन लिटर पेक्षा जास्त पाणी लागत नाही. पंधरा दिवसांत चारा तयार होईपर्यंत प्रति ट्रे साठी सुमारे तीस लिटर पाण्याची गरज असते. सुमारे १२ ते १५ दिवसांमध्ये मका साधारणपणे एक फुटांपर्यंत वाढतो. एक किलो बियाण्यापासून सुमारे १० ते १२ किलो चारा तयार होतो. हायड्रोपोनिक्स तंत्रज्ञानाचे फायदे ः दुष्काळी परिस्थिती तसेच उन्हाळ्यातदेखील हिरव्या चाऱ्याची उपलब्धता. तयार झालेला चारा मुळासकट जनावरांना खावू घालता येत असल्यामुळे बहुतांश पाणी व जास्तीत जास्त अन्नद्रव्ये जनावरांना मिळतात. चारा चवदार असतो. प्रथिने, सूक्ष्म अन्नद्रव्ये, जीवनसत्त्वाचे प्रमाण भरपूर असतात. वर्षभर हिरव्या चाऱ्याचे उत्पादन घेता येत असल्यामुळे यावर वातावरणाचा विशेष फरक पडत नाही. पद्धतीद्वारे चारा उत्पादीत करताना खताचा वापर होत नसल्यामुळे जनावरांना सकस चारा मिळतो. जनावरांच्या आहारात पशुखाद्य वापरण्याच्या खर्चाचा विचार केला तर त्यापेक्षा कमी खर्चात जास्त प्रमाणात चारा जनावरांना देता येतो. यामुळे पशुखाद्यावरील २० ते ३० खर्च कमी होतो. दुधाच्या प्रमाणात वाढ होते. - डॉ. डी. एल. रामटेके, ९४२३६११७०० (कृषी विज्ञान केंद्र, करडा, जि. वाशीम)
