पृथ्वीच्या बदलत्या वातावरणामध्ये तापमान वाढीसोबतच पावसाच्या वेळापत्रकातील आकस्मिक होणारे बदल यांचा समावेश होतो. कधी गारपीट तर कधी तीव्र उन्हाळा किंवा हिवाळा आणि जोडीला दुष्काळ असे हवामानाचे सातत्याने बदलणारे रूप आपण पाहत आहोत. यासाठी वातावरणीय बदल आणि त्याचा जलचक्रावरील परिणाम अभ्यासण्यासाठी जागतिक हवामान संघटना सातत्याने कार्यरत असते. या संघटनेची माहिती व कार्य जाणून घेऊयात.
पृथ्वीवरील जैविक अन्नसाखळी प्रामुख्याने निसर्गतः: उपलब्ध होणाऱ्या पाणी आणि त्याचा ऱ्हास यावर अवलंबून आहे. थोडक्यात, पाण्याचे प्रमाण आणि त्याची प्रत यावरच पृथ्वीवरील बहुतांश सजीवांचे जगणे ठरते. माणसांच्या अन्नाच्या उपलब्धता ही प्रामुख्याने शेतीवर अवलंबून आहे. शेतीतून होणारे उत्पादन हे प्रामुख्याने सिंचनासाठी उपलब्ध असलेल्या पाण्यावर अवलंबून असते. वैश्विक पातळीवर मनुष्याद्वारे वापरल्या जाणाऱ्या एकूण पाणी वापरांपैकी शेतीसाठीचा वापर सुमारे दोन तृतीआंश इतका मोठा आहे. कोरडवाहू वातावरणातील बहुतांश देश प्रामुख्याने उपलब्ध असणाऱ्या शुध्द पाण्यापैकी ८० टक्के वापर हा शेती सिंचनाकरिता करतात. यामुळे पाण्याचे गणित, त्याचे शास्त्र , उपलब्धी प्रमाण आणि ऱ्हास याचा अभ्यास सातत्याने करणे आवश्यक आहे. यासाठी वातावरणीय बदल आणि त्याचा जलचक्रावरील परिणाम अभ्यासण्यासाठी जागतिक हवामान संघटना सातत्याने कार्यरत असते. २०१२ मध्ये भारतात एका आंतरराष्ट्रीय परिषदेमध्ये `हवामान बदलाच्या काळात हवामान अंदाजातील संधी व आव्हाने` या विषयावर बोलताना जागतिक हवामान संघटनेचे सरचिटणीस डॉ. मायकल जेराड यांनी हवामान अंदाजाची उपयुक्तता वाढविण्याकरिता जगभरातील जास्तीत जास्त हवामान नोंदी मिळविण्याचा कार्यक्रम ‘जागतिक हवामान संघटनेने (वर्ल्ड मेट्रोलॉजिकल ऑर्गनायझेशन) सुरू केल्याचे सांगितले होते. जमा केलेल्या हवामानाच्या माहितीची नोंद व देवाणघेवाण सुलभ करण्यासाठी जागतिक हवामान संघटनेद्वारे SYNOP, CLIMATE आणि TEMP सांख्यिकीय चिन्ह (न्युमॅरिक कोड) वापरले जाते. यात जमिनीवरील हवामान, सागरी आणि जलपृष्ठीय प्रकारच्या नोंदी केल्या जातात. शस्त्र म्हणून वापर नको हवामानशास्त्राच्या उपयुक्ततेप्रमाणेच शस्त्र म्हणूनही वापर होऊ शकतो. एकविसाव्या शतकातील देशादेशातील किंवा राज्याराज्यातील कलह विशेषतः नदी व पाण्याच्या वाटपावरून उद्भवत जाणार आहेत. उदा. पाकिस्तान- भारत, चीन-भारत ही देशादेशांमधील पाणी वाटपाचे कलह, तर महाराष्ट्र -कर्नाटक, महाराष्ट्र -आंध्र प्रदेश यांच्यातील वाद. अशा प्रसंगी शस्त्रांप्रमाणे या शास्त्राचा वापर होणार नाही, याकडे जागतिक पातळीवर लक्ष दिले गेले पाहिजे. हवामानशास्त्राचा विघातक स्वरूपात वापर होऊ न देण्याची व त्याचा वापर फक्त आणि फक्त मानवाच्या एकूण सजीवांच्या शाश्वततेसाठी, भुकमूक्तीसाठी, संवर्धनासाठी केला गेला पाहिजे. वातावरणाचा समतोल राखून, सर्वांसाठी ताजे व शुध्दे पाणी उपलब्ध करण्याचा संकल्पही केला पाहिजे.
जागतिक हवामान संघटनेची रचना
इतिहास सन १८७३ मध्ये व्हिएन्ना येथे आंतरराष्ट्रीय हवामान संस्था (आयएमओ)’ ही सरकारी; परंतु स्वायत्त अशा संस्थेची स्थापना करण्यात आली. संयुक्त राष्ट्र संघाची एक शाखा २३ मार्च १९५० ला आयएमओ उदयास आली. सन १९५१ पासून आयएमओ ही निमसरकारी संस्था म्हणून संयुक्त राष्ट्र संघाची एक चांगली शाखा म्हणून काम पाहू लागली. सन १९५१ मध्ये आयएमओ च्या नावात बदल होऊन ‘जागतिक हवामान संघटना’ असे झाले. म्हणून याच वर्षापासून २३ मार्च हा ‘जागतिक हवामान दिन’ म्हणून साजरा केला जातो.
धोरण हवामान किंवा वातावरण हे कुठल्याही राष्ट्राच्या, राजकीय पक्षाच्या किंवा विचारधारेच्या, आर्थिक किंवा वंशिक अथवा धार्मिक सीमा पाळत नाही. हे तत्त्व लक्षात घेऊन त्याला सुसंगत असे धोरण गेल्या सत्तर वर्षात या संस्थेद्वारे राबवले जाते. मानवाच्या प्रगतीसाठी सदस्य देशांतील हवामान आणि जलशास्त्र संस्थेस मार्गदर्शन, संशोधन आणि तांत्रिक मदत केली जाते. यामुळे कोफी अन्नान यांनी या संस्थेला ‘सुसूत्रीकरण करणारी संघटना’ असेही म्हटले होते.
संस्थेचे कार्य
जागतिक हवामान संघटनेला पृथ्वीवरील वातावरण, जमीन, सागर, हवामान, जैवविविधता, पर्यावरण आणि जलस्त्रोत या बाबतीतील विश्लेषण व मार्गदर्शन करणारी पदसिध्द संस्था मानले जाते. संयुक्त राष्ट्र संघाची हवामान विषयातील अधिकृत प्रवक्ता म्हणूनही ती ओळखली जाते.
- डॉ. प्रल्हाद जायभाये, ७९८०६८४१८९ (डॉ. जायभाये हे कृषी हवामानशास्त्र विभागामध्ये सहाय्यक प्राध्यापक आहेत. डॉ. धर्मराज गोखले हे वसंतराव नाईक मराठवाडा कृषि विदयापीठ, परभणी येथे संचालक शिक्षण तथा अधिष्ठाता (कृषी) म्हणून कार्यरत आहेत)
Read the Latest Agriculture News in Marathi & Watch Agriculture videos on Agrowon. Get the Latest Farming Updates on Market Intelligence, Market updates, Bazar Bhav, Animal Care, Weather Updates and Farmer Success Stories in Marathi.
ताज्या कृषी घडामोडींसाठी फेसबुक, ट्विटर, इन्स्टाग्राम , टेलिग्रामवर आणि व्हॉट्सॲप आम्हाला फॉलो करा. तसेच, ॲग्रोवनच्या यूट्यूब चॅनेलला आजच सबस्क्राइब करा.