वेळ, खर्चात बचत अन् गुणवत्तेसाठी यांत्रिकीकरण ठरले फायद्याचे

द्राक्ष बागेचे हंगाम व्यवस्थापन काटेकोरपणे होणे गरजेचे असते. मात्र यासाठी वेळेवर कुशल मनुष्यबळ उपलब्धता अडचणीची ठरू लागली आहे. यावर मात करण्यासाठी आहेरगाव (ता.निफाड,जि.नाशिक) येथील प्रयोगशील द्राक्ष बागायतदार कृष्णा शिवाजी रसाळ यांनी यांत्रिकीकरणावर भर दिला आहे. 

आहेरगाव (ता.निफाड,जि.नाशिक) येथील रसाळ बंधूंची एकूण पाच एकर द्राक्ष बाग आहे. थोरले भगवान, मधले कृष्णा आणि धाकटे अरुण हे तिघे भाऊ. मोठे बंधू नोकरीला असल्याने शेतीची संपूर्ण जबाबदारी कृष्णा यांच्यावर आहे. लहानपणापासून शेतीची आवड असल्याने त्यांनी बारावी नंतर शिक्षण सोडले. गेली १४ वर्षे पूर्ण वेळ द्राक्ष शेतीमध्ये ते रमले आहेत. त्यांच्यासोबत लहान भाऊ अरुण हे द्राक्ष बागायती पाहतात. सुरवातीला द्राक्ष बाग करताना कमी अनुभव, भांडवल आणि कुशल मनुष्यबळाच्या अडचणी होत्या. यावर उपाय शोधण्यासाठी त्यांनी कालानुरूप यांत्रिकीकरण स्वीकारले. त्यामुळे द्राक्ष शेतीत खर्च व वेळ वाचला. तसेच द्राक्षाचे गुणवत्तापूर्ण उत्पादन मिळू लागले.   दृष्टिक्षेपात द्राक्षशेती  जातींची लागवड 

यांत्रिकीकरणाचा योग्य पर्याय   सध्याच्या काळात द्राक्ष शेतीमध्ये कुशल मजुरांची उपलब्धता ही मोठी अडचण असल्याने रसाळ बंधूंनी यांत्रिकीकरणाचा आधार घेतला. त्यामुळे मजूर टोळ्या शोधण्यासाठी होणारी धावपळ कमी झाल्याने नियोजनात सुसूत्रता आली. बदलत्या काळातील शेती करताना यांत्रिकीकरणाचे अनेक फायदे होऊ लागले आहे. यापूर्वी बागेत कीडनाशके फवारताना ते अंगावर पडून बाधा होण्याची शक्यता असे. आता यांत्रिकीकरणाने योग्य फवारणी होते. धोके कमी झाले आहेत. अचूक फवारणीमुळे कीडनाशकातही बचत होऊ लागली आहे.   यंत्र वापराचे तांत्रिक मुद्दे

काढणीपश्चात जमेच्या बाजू  द्राक्ष मण्यांमध्ये साखरेचे उतरलेले योग्य प्रमाण, मण्यांचा कडकपणा, आकर्षक रंग,चकाकी आणि टिकवणक्षमता या निकषांवर गुणवत्तापूर्ण द्राक्ष घड तयार होतो. त्यामुळे व्यापारी, निर्यातदारांकडून चांगली मागणी असल्याने समाधानकारक दर मिळतात. प्रामुख्याने इंग्लंड, रशिया, बांगलादेशमध्ये निर्यात होते. यंदाच्या वर्षी गुणवत्तेमुळे प्रति किलो ९७ रुपयांचा दर मिळाला. यंदा कोरोनाच्या पार्श्वभूमीवर मागणी पुरवठा साखळी अडचणीत असताना शिल्लक  द्राक्षाला गुणवत्तेमुळे किरकोळ विक्रीमध्ये सरासरी प्रति किलोस ३० रुपयांचा दर मिळाला. सिंचन प्रणालीतील बदलाचे फायदे

द्राक्ष हंगामाचे व्यवस्थापन

यांत्रिकीकरणावर भर 

आधुनिक फवारणी   यंत्रामुळे चांगले कव्हरेज  गोड बहर छाटणीनंतर हंगामातील कामे वेळेत करणे अपेक्षित असते. त्यामध्ये घडाचे डिपिंग करण्यासाठी कुशल मजूर लागतात. मात्र हे काम वेळेत होत नाही. मात्र अत्याधुनिक इलेक्ट्रोस्टॅटिक स्प्रेअरमुळे ही कामे वेळेत होऊ लागली, तसेच खर्चामध्ये बचत झाली. डिपिंगचे काम अचूक व गुणवत्तापूर्ण होऊ लागल्याने द्राक्ष उत्पादनात चांगले परिणाम मिळू लागले.   असे झाले बदल 

फवारणीच्या तांत्रिक बाजू  डिपिंग करण्यापूर्वी हवेचा वेग, तापमान, आर्द्रता यांचा अंदाज घेऊन यंत्रांच्या माध्यमातून फवारणी केली जाते. यंत्राद्वारे बुरशीनाशकांची फवारणी करताना  तीव्रता व विद्युतभार यांची माहिती यंत्राच्या अनालॉग मीटरवर कळते.  फवारणीसंबधी अचूक आढावा घेता येतो. घडनिर्मिती झाल्यानंतर किमान ३ वेळा डिपिंग करता येते. डिपिंगचे नियोजन  

डिपिंगनंतर झालेले  फायदे 

कार्यक्षमता, गुणवत्तेमध्ये चांगली वाढ

फवारणी यंत्राची किंमत लाखांत असल्याने कमी द्राक्ष लागवड असलेल्या शेतकऱ्यांना ही यंत्रणा खरेदी करणे आर्थिकदृष्टया परवडत नाही. ही गरज लक्षात घेऊन रसाळ बंधूंनी  भाडेतत्वावर फवारणी यंत्र देण्याच्या व्यवसाय सुरू केला.   मनुष्यबळाच्या तुलनेत यांत्रिक फवारणीचे दर कमी असल्याने परिसरातील द्राक्ष बागायतदार त्यांच्याकडे मागणी करतात. एक वेळ डीपिंगसाठी प्रति एकरी १८०० रुपये दर आकारला जातो. फवारणीचे चांगले परिणाम होत असल्याने लहान क्षेत्र असलेल्या बागायतदारांच्याकडून यंत्रणांना मागणी वाढलेली आहे.  अभ्यासू शेतकऱ्यांच्या बागेला भेटी  कृष्णा रसाळ हे देशभरातील प्रयोगशील शेतकऱ्यांशी नेहमी संपर्कात असतात. याचबरोबरीने  सांगली, सोलापूर  जिल्ह्यातून त्यांच्या द्राक्षशेतीस आवर्जून भेट देण्यासाठी बागायतदार येत असतात.

- कृष्णा रसाळ, ९४०४५६९१९६