दहा वर्षांपासून यशस्वी खजूर शेती, जोखीम करण्यासाठी सीताफळाचे आंतरपीक 

सोलापूर जिल्ह्यात बार्शी येथे राजाभाऊ देशमुख यांनी दहा वर्षांपूर्वी खजूर लागवडीचा दिशादर्शक प्रयोग केला. सहा वर्षांपासून उत्पादनाला सुरवात झाली. आज आपल्या गुणवत्ताप्रधान खजुराचे एकरी पाच टनांपर्यंत उत्पादन घेत त्याला बाजारपेठही मिळवण्यात ते यशस्वी झाले आहेत. खजुरातील जोखीम कमी करण्यासाठी त्यात सीताफळाचे आंतरपीक घेऊन त्यातून पिकांची सुरक्षितता साधली आहे.    सोलापूर जिल्ह्यात बार्शी-सोलापूर रस्त्यावर बार्शीपासून अवघ्या तीन-चार किलोमीटरवर राजाभाऊ देशमुख यांची तीस एकर शेती आहे. त्यात १७ एकर सीताफळ, अडीच एकर द्राक्ष, पाच एकर ड्रॅगन फ्रुट अशी पिके आहेत. तीन बंधूंसह त्यांचे एकत्रित कुटुंब आहे. अन्य बंधू व्यवसाय, नोकरीत आहेत. पत्नी आणि पुतणे यांच्यासह राजाभाऊ शेती करतात.  खजुराचा शोध  दोन विहिरी आणि बागायती, अशी राजाभाऊंची शेती. पूर्वी ज्वारी, गव्हाच्या पुढे शेती जात नव्हती. पण, राजाभाऊ प्रयोगशील आणि सतत नवे काही करण्याचा ध्यास घेऊनच काम करणारे व्यक्तिमत्त्‍व आहे.  त्यातूनच विविध फळांचे प्रयोग त्यांनी केले. बार्शी येथील मित्र उमेश चव्हाण यांच्यामुळे २००९ मध्ये गुजरातला जाण्याचा योग आला. तेथे पाहिलेली खजुराची शेती मनात घट्ट बसली. तेथील अनुभवी शेतकऱ्यांशी चर्चा केली. आपल्याकडील वातावरण, भौगोलिक परिस्थितीत हे पीक रुजेल का, याबाबत त्यांना शंका होती. पण, प्रयत्नवादी व अभ्यासू राजाभाऊंनी हे धाडस करण्याचा निर्णय घेतला.  धाडसी प्रयोग  गुजरातहून खजुराच्या देशी वाणाच्या दोन हजार बिया मिळाल्या. त्यातून झाडे तयार करण्यास सुरवात केली. ठिबकचा वापर केला. या पिकात मार्गदर्शन करणारे त्या वेळी तर कोणीच नव्हते. अठरा बाय ३ फुटांवर लागवड झाली. पुढे ती दाट झाल्याचे व सल्ला चुकीचा मिळाल्याचे लक्षात आले. पण, आता नवीन लागवड करताना ही चूक सुधारून १८ बाय १८ फूट अंतरावर लागवड केली आहे.  आश्‍वासक उत्पादन  बियांपासूनच्या लागवडीनंतर सुमारे पाच वर्षांनी उत्पादन सुरू झाले. सन २०१४ मध्ये पहिले उत्पादन ५०० किलोपर्यंत मिळाले. पुढील वर्षीही तेवढेच उत्पादन मिळाले. मग मात्र उत्पादनात दरवर्षी वाढ होत गेली. यादरम्यान या पिकात सातत्याने येणाऱ्या अडचणींचा अभ्यास केला. गुजरातेतील खजूर उत्पादकांच्या भेटी घेतल्या. त्यावरील साहित्य वाचत, अभ्यास करुरून काही सुधारणा केल्या.  व्यवस्थापनातील ठळक बाबी 

परागीकरण  खजुरात परागीकरण हा महत्त्वाचा टप्पा आहे. यासाठी फेब्रुवारी-मार्चमध्ये बागेतील नर झाडातील फुलांच्या पाकळ्यातील पोलन (स्थानिक भाषेत पावडर) मादी झाडांवर टाकण्यात येतात. ही प्रक्रिया हातांकरवी करावी लागते. या प्रक्रियेशिवाय चांगली फळधारणा होऊ शकत नाही.    झाडांना बॅगिंग  ऐन पावसाळ्यात येणाऱ्या खजुरांचे नुकसान टाळण्यासाठी बागेतील मधल्या मोकळ्या जागेत प्लॅस्टिक पेपरचा वापर केला. त्यामुळे काही प्रमाणात अतिरिक्त पाणी बाहेर काढणे शक्य झाले. तसेच, फळात पाणी जाऊ नये, यासाठी केळीच्या घडाप्रमाणे खजुराच्या घडांनाही बॅगिंग करण्यास सुरवात केली.    खजुराचे मार्केट  मेमध्ये झाडावरील खजुराचा गडद लाल, पिवळा रंग दिसायला सुरवात होते, त्या वेळी काढणी होते.  ताज्या फळांची विक्री बार्शीसह पुणे आणि मुंबईच्या बाजारात केली जाते. काही मॉल्स, व्यापारी जागेवर येऊन मालाची मागणी करतात. शिवाय, दरवर्षी सोलापूर आणि तुळजापूर रस्त्यावर स्टॉल मांडून थेट ग्राहकांनाही विक्री होते.  आकर्षक पॅकिंग  आपल्या खजुराचे राजाभाऊंनी ब्रॅण्डिंग, मार्केटिंग करण्यावर भर दिला आहे. अर्धा किलोच्या पॅकिंगसाठी पनेटचा वापर तर पाच किलो खजुरासाठी प्लॅस्टिक बॅगमध्ये पॅकिंग केले जाते. सुट्या पद्धतीने किलोच्या हिशेबानेही विक्री होते.    वर्ष उत्पादन (एकरी) 

दर (प्रतिकिलो) 

 प्रतिक्रिया अत्यंत कमी पाण्यात येणारे खजुराचे पीक आहे. मध्यंतरी तीन वर्षे पाणी खूप कमी पडले, तरीही पीक तगले. यास मागणी चांगली आहे. मात्र, पावसाळ्यात उत्पादन येत असल्याचीच मोठी जोखीम या पिकात आहे. आमचे कुटुंब एकत्रित काम करीत असल्यानेच यशापर्यंत पोचणे शक्य झाले.  -राजाभाऊ देशमुख  संपर्क ः राजाभाऊ देशमुख- ७०२०२०५०२८