सामूहिक प्रयत्नातूनच प्राणिजन्य आजारावर नियंत्रण शक्य

जगातील सुमारे ७० टक्के आजार हे प्राणिजन्य आहेत, यामध्ये वाढ होत आहे. या आजाराचे निदान, उगम आणि नियंत्रण तात्काळ होणे गरजेचे आहे. यासाठी सर्वांचे आरोग्य (वन हेल्थ) ही संकल्पना अमलात आणावी लागणार आहे. प्राण्यापासून मानवाला संक्रमित होणाऱ्या आजारांना प्राणिजन्य आजार (झुनोटिक डिसीज) म्हणतात. आजारी प्राणी आणि प्राणिजन्य उत्पादने यांचा संपर्क किंवा अप्रत्यक्ष दूषित पाणी किंवा अन्नाचे सेवन तसेच डास, ऊवा, पिसू, गोचीड यांसारख्या कीटकाद्वारे प्राणिजन्य आजाराचे संक्रमण होते. मागील दहा वर्षात संपूर्ण जगाने स्वाइन फ्लू, मंकी फीवर, टीक फीवर, बर्ड फ्लू या आजारांचा प्रादुर्भाव पाहिलेला आहे. आपण व्यवसाय म्हणून पशुपालन सुरू केले, वेगवेगळ्या प्रकारचे प्राणी एकत्र संगोपन करायला सुरुवात केली. संकरीकरणाच्या माध्यमातून प्राण्याचे उत्पादन वाढवले. जैव तंत्रज्ञानाचा वापर करून जनावरांत बदल घडवले. हवामान बदल जागतिकीकरणामुळे हे प्रमाण वाढत आहे. एकंदर प्राणी आणि मानव यांच्यातील नाते जसजसे बदलत जाईल, तसतसे प्राणिजन्य आजाराचे संकट वाढत जाणार आहे. पर्यावरणाची हानी आणि मानवी आरोग्य याचे संतुलन राखले नाही तर प्राणिजन्य आजारांची संक्रमणे वाढतील.प्राणी आणि मानवी आरोग्यासाठी सुधारित पर्यावरण संरक्षण ही संकल्पना रुजवावी लागेल. वाढत्या लोकसंख्येला जर योग्य अन्न पुरवठा होऊ शकला नाही, तर सहज उपलब्ध होणारे जंगली प्राणी हे मानवी खाद्य बनू शकते. गरिबीपाठोपाठ येणारी निरक्षरतादेखील फार मोठा अडथळा प्राणिजन्य आजाराच्या प्रसारामध्ये ठरत आहे.

भारतातील स्थिती  

‘सर्वांचे आरोग्य' संकल्पना 

(सेवानिवृत्त सहायक आयुक्त, पशुसंवर्धन विभाग, सांगली)