मित्रबुरशींच्या संवर्धनातून लष्करी अळीचे नियंत्रण

मक्यावरील मित्रबुरशीग्रस्त लष्करी अळी.
मक्यावरील मित्रबुरशीग्रस्त लष्करी अळी.

सध्या राज्याच्या विविध भागात अनुकूल हवामानामुळे अमेरिकन लष्करी अळीवर विविध मित्रबुरशींचा प्रादुर्भाव होऊन त्यांचे नैसर्गिक नियंत्रण होत आहे. शेतकऱ्यांनी याबाबत वेळीच जागरूक होऊन त्यांचे संवर्धन व वापर केल्यास अळीचे प्रभावी नियंत्रण होण्यास मदत होईल.

सध्याच्या वातावरणात महाराष्ट्रात सोयाबीन, मका यांसह अन्य पिकांत कमी अधिक प्रमाणात पाने खाण्याऱ्या अळ्यांचा प्रादुर्भाव झालेला आहे. मक्यात स्पोडोप्टेरा फ्रुगीपर्डा या अमेरिकन लष्करी अळीने मोठ्या प्रमाणात नुकसान केले असून ज्वारी, बाजरी, ऊस पिकातही प्रादुर्भाव दिसून येत आहे. स्पोडोप्टेरा लिट्यूरा ही अळीदेखील सोयाबीन, उडीद, मूग, भुईमूग या पिकांसह द्राक्षामध्ये प्रादुर्भाव करताना दिसत आहे. मागील दोन महिन्यांपासून सर्वत्र पाऊसदेखील बऱ्यापैकी असून, वातावरणातील आर्द्रता टिकून आहे. याचाच परिणाम म्हणून मका पिकात मोठ्या प्रमाणावर कीटक परोपजीवी म्हणजेच मित्रबुरशी मोठ्या प्रमाणात दिसून येत आहेत. यात मेटारायझियम (निमोरिया) रिले, मेटारायझियम अ‍ॅनिसोप्ली, बिव्हेरिया बॅसियाना आदींचा समावेश आहे. त्यांचा संसर्ग होऊन रोगग्रस्त झालेल्या अळ्या मोठ्या प्रमाणात दिसून येत आहेत. ‘सोशल मीडिया’च्या माध्यमातून त्यांची छायाचित्रे सर्वत्र व्हायरल होत आहेत. या बाबत अनेक संभ्रम शेतकऱ्यांच्या मनात आहेत.

मित्रबुरशी वाढण्याची कारणे 

  • सध्या सर्वत्र पिकाची वाढ चांगल्या प्रकारे झाली असून, त्याचा फायदा आर्द्रता तयार होण्यासाठी मिळत आहे. सप्टेंबर महिन्याच्या सुरुवातीपासून पडणारा तसेच ऑगस्टमध्ये पडलेला पाऊस या मित्रबुरशींचा संसर्ग वाढण्यासाठी अनुकूल आहे. 
  • जमिनीत ओलावा देखील बऱ्यापैकी असून, जमिनीलगत आर्द्रता टिकून राहण्यास मदत होत आहे.
  • सोयाबीन, भुईमूग, मका अशा पिकांमध्ये कॅनॉपी दाट झाल्यानंतर बुरशींचा संसर्ग झपाट्याने होतो. 
  • तसेच या पिकामध्ये शक्यतो कोणत्या रासायनिक बुरशीनाशकांची फवारणी झालेली नसावी. त्यामुळे या मित्र बुरशींची वाढ झपाट्याने झालेली दिसते. 
  • या बुरशी निसर्गत: चांगल्या प्रकारे वाढतात. त्यासाठी मात्र अनुकूल वातावरण हवे. 
  • अमेरिकन लष्करी अळीसह सोयाबीन पिकात केसाळ अळी तसेच नाशिक विभागात द्राक्षामध्येही छाटणीपूर्व परिस्थितीत आढळणारी स्पोडोप्टेरा लिट्युरा या वातावरणात बुरशी प्रादुर्भावित झालेली दिसत आहे. 
  • मित्रबुरशीचे फायदे  या बुरशींपासून मिळणारे नियंत्रण हे एक प्रकारे नैसर्गिक असून, एकात्मिक कीड व्यवस्थापनामधील जैविक नियंत्रणाचा तो भाग आहे. यातून बोध घेतल्यास जैविक घटकांचा वापर वाढून रासायनिक कीडनाशकांचा वापर कमी होऊन कमी खर्चात नियंत्रण चांगल्या प्रकारे मिळवता येईल. रोगग्रस्त अळ्यांपासून या बुरशींचा संसर्ग अन्य निरोगी अळ्यांना देखील होत आहे. रोगग्रस्त अळीद्वारे बुरशींचे बीजाणू हवेतून सहजपणे पसरत आहेत. सध्या पडणाऱ्या पावसामुळेही त्यांचा प्रसार झपाट्याने होतोय. त्यामुळे शक्य आहे तिथे शेतकऱ्यांनी त्यांचा पुरेपूर वापर करून घेतला पाहिजे. तसेच अशा बुरशीजन्य कीटकनाशकांचा वापर केल्यास अजून चांगले परिणाम मिळू शकतात.

    मित्रबुरशींचे संवर्धन कसे करावे? प्रत्येक भागातील भौगोलिक परिस्थिती, हवामान यानुसार आढळणाऱ्या या बुरशींच्या स्थानिक प्रजातींचे संवर्धन होणे गरजेचे आहे. शेतकऱ्यांनी अशा रोगग्रस्त अळ्या जवळपासच्या सूक्ष्मजीवशास्र प्रयोगशाळेत पाठवल्यास तेथील तज्ज्ञांकरवी या बुरशीच्या प्रजातींचे योग्य निदान होऊ शकते. प्रयोगशाळेतही असा प्रकारे संवर्धन करणे सोपे होईल. याद्वारे महाराष्ट्रातील सर्व भागांत आढळणाऱ्या अशा बुरशींच्या स्थानिक प्रजातींचे कल्चर उपलब्ध होईल. याचा वापर भविष्यातील संशोधन कार्यात तसेच या बुरशींचा व्यवसायिक वापरासाठी होऊ शकतो. ज्या भागात अशा प्रकारच्या रोगग्रस्त अळ्या आढळत आहेत, त्या शेतात येथून पुढील काळात रासायनिक बुरशीनाशकांचा वापर कमी किंवा नियंत्रित स्वरूपात केल्यास पुढील काळात त्या भागात अनुकूल वातावरणात या मित्रबुरशींचा आढळ पुन्हा होऊ शकतो. त्यातून एकूणच जैविक कीड नियंत्रणाबद्दलचे गैरसमज दूर होऊ शकतात. यातून जैविक नियंत्रणास प्रोत्साहन मिळून शेतकऱ्यांमध्ये जागृती तयार होईल.

    -  तुषार उगले, ९४२०२३३४६६ (सहायक प्राध्यापक, कीटकशास्र विभाग, के. के. वाघ कृषी महाविद्यालय, नाशिक)

    Read the Latest Agriculture News in Marathi & Watch Agriculture videos on Agrowon. Get the Latest Farming Updates on Market Intelligence, Market updates, Bazar Bhav, Animal Care, Weather Updates and Farmer Success Stories in Marathi.

    ताज्या कृषी घडामोडींसाठी फेसबुक, ट्विटर, इन्स्टाग्राम टेलिग्रामवर आणि व्हॉट्सॲप आम्हाला फॉलो करा. तसेच, ॲग्रोवनच्या यूट्यूब चॅनेलला आजच सबस्क्राइब करा.

    Related Stories

    No stories found.
    Agrowon
    agrowon.esakal.com