पावसाळी वातावरणात जनावरांना साथीच्या आजारांचा प्रादुर्भाव होतो. प्रादुर्भाव नियंत्रणात आणण्यासाठी लसीकरण आणि आरोग्य व्यवस्थापन आवश्यक आहे. प्रतिबंधक उपाययोजनेवर पशूपालकांनी भर द्यावा.

न्यूमोनिया 

• शेळ्या, मेंढ्यामध्ये हा आजार प्रामुख्याने आढळून येतो. याचे प्रमुख कारण म्हणजे गोठ्यातील सततचा ओलावा. 
• आजार विषाणू, जीवाणू व बुरशीमुळे होतो. दूषित चारा व पाणी दिल्यामुळे आणि जनावर सतत पावसात भिजल्यामुळे देखील आजार होतो.

लक्षणे 

•  प्रथम जनावरास ताप येतो. चारा खाणे, रवंथ करणे कमी होते.
•  नाकातून स्त्राव चालू असतो. घरघर आवाज येतो. तोंडाने श्‍वासोच्छवास करतात. जीभ बाहेर येते. 

उपचार ः  

•  लक्षणानुसार उपचार करावेत. 
•  निलगिरीचे तेल गरम पाण्यात मिसळून जनावरांना त्याची वाफ द्यावी. 
•  पशूतज्ज्ञांच्या सल्ल्याने तातडीने उपचार करावेत. 

प्रतिबंधक उपाय ः 

•  गोठा स्वच्छ ठेवावा. जनावरांना स्वच्छ पाणी व सकस चारा द्यावा. 
•  गोठ्यातील जमीन कोरडी ठेवावी.  जनावरांना मोकळ्या सूर्यप्रकाशात, मोकळ्या हवेत बांधावे. 

घटसर्प 

•  संसर्गजन्य आजार आहे. प्रामुख्याने पावसाळ्यात जास्त प्रमाणात आढळतो. 
•  आर्द्रतायुक्त वातावरणात जनावरांना संसर्ग होतो.

लक्षणे 

•  प्रथम जनावरांस भयंकर ताप येतो.  
• जनावरांना गिळताना व श्‍वास घेताना त्रास होतो.

उपचार 

•  तीव्रता जास्त असल्यामुळे जनावर २४ तासांत दगावते. 
•  पशूतज्ज्ञांकडून सूज, ताप व वेदना कमी करणारी औषधे द्यावीत. 
•  जनावराला श्‍वास घेताना त्रास होत असेल तर शस्त्रक्रिया करणे अनिवार्य आहे. 

प्रतिबंध 

•  दरवर्षी पावसाळ्यापूर्वी लसीकरण आवश्यक आहे. 

फाशी 

•  आजार गाई, म्हशी, शेळ्या मेंढ्यामध्ये झपाट्याने पसरतो.  
•  आजार प्रामुख्याने उन्हाळ्याच्या शेवटी पाऊस पडल्यानंतर आणि पावसाळ्याच्या सुरवातीला होतो.

लक्षणे ः 

•  अतितिव्र स्वरुपाच्या आजारात जनावरे कुठलेही पूर्वसूचक लक्षण न दाखवता १ ते २ तासांत दगावतात. 
•  नाक, तोंड, कान, गुदद्वारातून काळसर न गोठलेले रक्त स्त्रावते.
•  तीव्र स्वरुपाच्या आजारात जनावरास भरपूर ताप येतो. तोंडावाटे लाळ येते. पोट फुगते.
•  जनावरे खाणे-पिणे बंद करतात. रक्तमिश्रित हगवण व श्‍वसन कष्टप्रवण होते. 

उपचार ः  

•  कमी तीव्र स्वरुपाच्या आजारी जनावरांना पशूतज्ज्ञांच्याकडून प्रतिजैवकाची मात्रा द्यावी. 

प्रतिबंधक उपचार ः 
 रोग नेहमी होत असलेल्या भागात पावसाळ्यापूर्वी लसीकरण करावे. 

फऱ्या

• पावसाळ्याच्या सुरवातीस अधिक प्रमाणात होतो. तरी हा आजार सर्वच मोसमात होतो. 
•  आजार प्रामुख्याने ६ ते २४ महिने वयाच्या विशेषतः सुदृढ जनावरांना जनावरांना होतो.

लक्षणे ः 

• आजारात प्रथम भयंकर ताप येतो. मुख्यतः हे रोगजंतू जनावरांच्या स्नायुमध्ये राहतात. वायू आणि विष तयार करून विविध शरीर क्रियेमध्ये अडथळे आणतात. 
•  जनावरे मागच्या पायाने लंगडतात. पुढील, मागील पायाच्या फऱ्यावर मोठ्या प्रमाणात सूज येते. सुजलेल्या भागावर बोटाने दाबल्यास चरचर आवाज येतो. 

उपचार ः 

•  आजाराचे निदान झाल्यास पशूतज्ज्ञांच्या सल्ल्याने पेनिसिलिनचे इंजेक्‍शन शरीराच्या वजनानुसार जनावरांच्या स्नायुमध्ये व सुजलेल्या भागात द्यावे लागते. 

 प्रतिबंधात्मक उपाय ः 

•  संपूर्ण प्रतिबंधासाठी दरवर्षी पावसाळ्यापूर्वी जनावरांना लसीकरण करावे. 

- डॉ. फेरोझ सिद्दिकी, ९९६०१४७१७१, 
( पशुवैद्यकीय व पशुविज्ञान महाविद्यालय, परभणी)