आंत्रविषार आजार प्रामुख्याने शेळ्या, मेंढ्यांना होतो. या आजारामुळे अशक्तपणा येतो, जनावरे थरथर कापतात. प्लेग आजार सर्वच वयोगटांतल्या शेळ्यांत होत असला तरी करडांमध्ये याचे प्रमाण जास्त असते.

आंत्रविषार  

•    आजार प्रामुख्याने शेळ्या, मेंढ्यांना होतो. लहान करडे कोणतीही लक्षणे दाखवण्यापूर्वीच मरतात. 
•    मोठ्या जनावरांनासुद्धा आजार होतो.
•    सुदृढ कोकरे व वासरांना आजाराचा प्रादुर्भाव दिसतो.

लक्षणे   

•   आजार लहान वयोगटातील तसेच मोठ्या शेळ्या, मेंढ्यात आढळतो. 
•    भरपूर गवत पोटात गेल्यानंतर केवळ काही तासातच लक्षणे दिसण्यास सुरवात होते. कोकरात  दोन ते चार तासांत लक्षणे दिसतात. 
•    भरपूर ताप येतो, पोटात तीव्र वेदना होतात. हिरवी अर्धवट घट्ट व पातळ संडास होणे, अशक्तपणा येतो, जनावरे थरथर कापतात.

प्रतिबंधात्मक उपाय 

•    पावसाळ्याच्या सुरवातीस लसीकरणाच्या दोन मात्रा (तीन ते चार आठवडे अंतराने) दिल्यास शेळ्या, मेंढ्यांचा या आजारापासून प्रतिबंध होतो. 

शेळ्यांचा प्लेग 

•    शेळ्या, मेंढ्यांना आजार होतो. आजार सर्वच वयोगटातल्या शेळ्यांत होत असला तरी सध्या तो करडांमध्ये अधिक प्रमाणात होतो. 

लक्षणे 

•    जनावरास भयंकर ताप येतो. नाकपुड्यांच्या बाहेरील भाग कोरडा होतो. हिरड्या व जिभेवर व्रण तयार होतात. अशक्तपणा येतो. 
•    शरीरातील पाण्याचे प्रमाण कमी होते. नाकातून स्त्राव येतो, सर्दी होते, खोकला येतो, न्युमोनिया होतो.

उपचार 

•    आजार विषाणूजन्य असल्यामुळे खात्रीशीर उपाय नाही. परंतु लक्षणाप्रमाणे उपाय केला तर मृत्युचे प्रमाण कमी होते. 
• प्रतिबंधात्मक उपाय 
•    पी.पी.आर. लस चार महिन्यांपेक्षा जास्त वय असलेल्या करडांना व शेळ्यांना द्यावी. लस दिल्यानंतर त्याची रोगप्रतिकारक शक्ती तीन वर्षांपर्यंत राहते.

लाळ्या खुरकूत 

•    गाय, बैल, म्हैस, शेळ्या, मेंढ्यांमध्ये हा आजार दिसतो. अतिशय तीव्र स्वरुपाचा संसर्गजन्य आजार आहे. 
•    आजार प्रामुख्याने संसर्गीत पाणी व खाद्य खाल्ल्याने होतो.

लक्षणे 

•    साधारणतः ३ ते ६ दिवसांत जनावरास खूप ताप येतो. जनावरे चारा खाणे, रवंथ करणे बंद करतात.
•    दूध कमी होते, जनावरे मलूल बनतात.
•    तोंडातील जखमांमुळे जनावरे चारा खाऊ शकत नाही. तोंडातून दोऱ्यासारखी लाळ गळते. जनावर लंगडते. खंगत जाते. 

उपचार 

•    आजार विषाणूजन्य असल्याने तातडीचा उपचार नाही. 
•    प्रथम तोंड व पाय २ ते ४ टक्के खाण्याच्या सोड्याने धुवून घ्यावेत.
•    तोंडामधील जखमांवर उपचार करण्यासाठी शिफारशीत जंतूनाशक औषध लावावे.

प्रतिबंधात्मक उपाय 

•    लसीकरण हाच एकमेव उपाय आहे. सर्व जनावरांना लसीकरण केल्यास हा आजार शक्‍यतो होत नाही. 
•    गरजेनुसार लसीकरणाची पहिली मात्रा सप्टेंबर व दुसरी मात्रा मार्चमध्ये द्यावी.

- डॉ. फेरोझ सिद्दिकी, ९९६०१४७१७१    

(पशुवैद्यकीय व पशुविज्ञान महाविद्यालय, परभणी)