मराठवाडा विभागातील हवामानानुसार पीक परिस्थिती

मराठवाडा विभागातील एकूण हवामान, पर्जन्यमान या बरोबरच पीक पेरणीची एकूण स्थिती यांचा आढावा या लेखात घेतला आहे. सतत ढगाळ वातावरणाचे पिकांवर होणारे परिणाम जाणून घेऊ. मराठवाड्याचे कार्यक्षेत्र १७ अंश ३५अंश ते २०अंश ४० अंश उत्तर अक्षांश आणि ७४अंश ४०अंश ते ७८अंश १५अंश पूर्व रेखांश असे आहे. त्यात औरंगाबाद, जालना, परभणी, नांदेड, हिंगोली, लातूर, बीड आणि उस्मानाबाद या आठ जिल्ह्यांचा समावेश होतो. समुद्र सपाटीपासूनची उंची ३०० ते ९०० मीटर असून हा संपूर्ण विभाग दख्खनच्या पठारात मोडतो. मराठवाड्याचे हवामान सर्व साधारणपणे कोरडे व उष्ण आहे. मराठवाड्याचे सरासरी वार्षिक पर्जन्यमान ८१४.२ मिमी तर सरासरी खरीप हंगामातील (जून ते सप्टेंबर) पर्जन्यमान ६७८.९ मिमी आहे. एकूण वार्षिक पावसांपैकी जवळपास ८० ते ८५ टक्के पाऊस जून ते सप्टेंबर या काळात पडतो. मराठवाड्यातील जमीन ज्वालामुखीच्या लाव्हारसापासून तयार झालेल्या बेसॉल्ट खडकापासून बनलेल्या आहेत. खरीप हंगामात कापूस, सोयाबीन, तूर, मूग, खरीप ज्वारी, उडीद, मका इ. पिके घेतली  जातात.  मराठवाड्याचे एकूण भौगोलिक क्षेत्र ६४ लाख हेक्टर असून, यापैकी पिकाखालील एकूण क्षेत्र ५७ लाख हेक्टर आहे. हे क्षेत्र एकूण क्षेत्राच्या ७५ टक्के इतके आहे. एकूण पिकाखालील क्षेत्रांपैकी कोरडवाहूचे क्षेत्र एकूण ४५.६० लाख असून मराठवाड्यातील एकूण पिकाखालील क्षेत्रांपैकी एकूण ८७ टक्के क्षेत्र कोरडवाहू आहे. कोरडवाहू क्षेत्रातील पीक हे मुख्यत्वे पावसाच्या पाण्यावर अवलंबून असते. पिकांची योग्य प्रकारे वाढ व विकास होऊन चांगल्या प्रकारे उत्पादन मिळण्यासाठी हवामान व पर्जन्यमान खूप महत्त्वाचे घटक आहेत. जवळपास पिकांचे ५० टक्के उत्पादन हे हवामान व पर्जन्यमान या घटकावर अवलंबून असते. हवामान व पर्जन्यमान  मराठवाड्यात १२ जून २०२० रोजी मॉन्सूनचे आगमन झाले. काही तालुके वगळता १४ जून २०२० पर्यंत मॉन्सूनने संपूर्ण मराठवाडा व्यापला. जून ते जुलै या कालावधीत मराठवाड्यात आकाश ढगाळ होते. औरंगाबाद विभागात बहुतांश ठिकाणी हलक्‍या ते मध्यम स्वरूपाच्या पावसाची नोंद झाली. लातूर विभागात बहुतांश ठिकाणी हलक्‍या ते मध्यम तर तुरळक ठिकाणी जोरदार ते अतिजोरदार स्वरूपाच्या पावसाची नोंद झाली.  तसे पाहता या वर्षी जून ते जुलै महिन्यात पर्जन्यमानाची नोंद चांगली झाली आहे.  पर्जन्यमान १ जून ते ३१ जुलै या कालावधीमधील मराठवाड्यातील सरासरी पर्जन्यमान ३२०.२ मिमी असून ३१ जुलै पर्यंत ४१०.२ मिमी पर्जन्यमानाची नोंद झाली. म्हणजेच सरासरीच्या १२८.१ टक्के पाऊस झाला. मागील वर्षी ३१ जुलै अखेर २४४.९ मिमी  म्हणजेच सरासरीच्या ७५.९ टक्केच पर्जन्यमानाची नोंद झाली होती. पीक परिस्थिती व उपाययोजना 

या हवामानाचे परिणाम 

उपाययोजना 

(मराठवाड्यात ३१ जुलै अखेरीस पर्जन्यमान सरासरीच्या तुलनेत एकूण ७६ तालुक्यांपैकी ३ तालुक्यात ५१ ते ७५ टक्के, १५ तालुक्यांत ७६ ते १०० टक्के तर ५८ तालुक्यांत १०० टक्के पेक्षा जास्त पर्जन्यमानाची नोंद झाली.) संपर्क- डॉ. के. के. डाखोरे, ९४०९५४८२०२ (अखिल भारतीय समन्वयीत कृषी हवामानशास्त्र संशोधन प्रकल्प, वसंतराव नाईक मराठवाडा कृषी विद्यापीठ, परभणी.)