मूग,उडीद पिकामध्ये प्रामुख्याने मावा, तुडतुडे, फुलकिडे व पांढऱ्या माशी या रस शोषण करणाऱ्या आणि पाने खाणाऱ्या अळ्यांचा प्रादुर्भाव दिसतो. कळी, फुलोरा आणि शेंगा भरण्याच्या अवस्थेत हेलिकोव्हर्पाचा प्रादुर्भाव दिसून येतो. रस शोषणाऱ्या किडी मावा
मावा चमकदार काळ्या रंगाचा असतो. प्रौढ बऱ्याच वेळा पंखधारी असतात. कोवळ्या फांद्या, फुले व शेंगांवर माव्याची वसाहत आढळून येते. प्रौढ व पिल्ले रस शोषण करतात. त्यामुळे पानाचा कोकडा झाल्याचे दिसून येते. झाडाचा जोम कमी होतो. माव्याद्वारे उत्‍सर्जित चिकट-गोड पदार्थावर काळ्या बुरशीची वाढ होऊन प्रकाश संश्‍लेषण क्रियेत बाधा येते व उत्पादनात घट होते. हिरव्या रंगाचे, पाचरीच्या आकाराचे असतात. प्रौढ तुडतुडे आणि पिल्ले पानांच्या खालच्या बाजूला राहून पानांतील रस शोषण करतात. अशी पाने सुरुवातीला तपकिरी रंगाची होऊन कालांतराने गळून पडतात. प्रादुर्भाव जास्त असल्यास रोपांची वाढ खुंटते, कळ्या, फुले व शेंगांची संख्या कमी होऊन उत्पादनात घट येते. प्रौढ काळ्या रंगाचे आणि पिल्ले पिवळसर तपकिरी रंगाची असतात. फुलोऱ्यामध्ये फुलकिड्यांचा प्रादुर्भाव दिसून येतो. प्रादुर्भाव जास्त झाल्यास फुलोरा गळतो. शेंगांची वाढ खुंटते. प्रादुर्भावग्रस्त फुलोऱ्यातील शेंगांमधील दाणे लहान आणि आकसलेले दिसतात. पिल्ले फिकट पिवळी तर प्रौढ माशीला पांढुरके किंवा करड्या रंगाचे पंख असतात. शरीरावर पिवळसर झाक असते. पिल्ले व प्रौढ माशीने पानांतील रस शोषण करतात. शरीरातून सोडलेल्या चिकट गोड पदार्थावर काळ्या बुरशीची वाढ होऊन प्रकाश संश्‍लेषण क्रियेत बाधा येते. मुगामध्ये येलो मोझॅक व्हायरस (वाय.एम.व्ही.) रोगाचा प्रसार पांढऱ्या माशीद्वारे होतो. त्यामुळे पाने पिवळी पडून वाळतात. माती परीक्षणावर आधारित खतमात्रेचा वापर करावा. नत्र खतांचा संतुलित वापर करावा. वाढ संप्रेरकांच्या जास्त वापरामुळे रस शोषण करणाऱ्या किडींची संख्या वाढते. रस शोषण करणाऱ्या किडीच्या व्यवस्थापनासाठी चिकट सापळ्यांचा वापर करावा. पांढरी माशी, तुडतुडे आणि मावा या किडींसाठी पिवळा सापळा तर फुलकिड्यांच्या व्यवस्थापनासाठी निळ्या चिकट सापळ्यांचा वापर करावा. चिकट सापळ्यांच्या उपयोगिता वाढविण्यासाठी सापळ्यासोबतच ५ टक्के निंबोळी अर्काचा वापर करावा. पाने खाणाऱ्या अळ्या हिरवी उंट अळी
मादी पतंग गोलाकार, हिरवट रंगाची असून पानाच्या खालच्या बाजूस अंडी घालते. पूर्ण वाढलेली अळी पिवळसर हिरवी असते. पाठीवर पांढऱ्या रंगाच्या पाच लांब रेषा असतात. अळी चालताना उंटासारखा बाक काढते. सुरुवातीच्या अवस्थेतील अळ्या पानांचा हिरवा भाग खरडून खातात. विकसित अवस्थेतील अळ्या पानांवरील सर्व भाग खाऊन फक्त शिरा शिल्लक ठेवतात. तंबाखूवरील पाने खाणारी अळी (स्पोडोप्टेरा)
मादी पानाच्या खाली ८० ते १०० च्या झुपक्यात केसांनी आच्छादलेली अंडी घालतात. पूर्ण वाढलेली अळी काळी ते मळकट पांढऱ्या रंगाची असते. अळीच्या पाठीवर पिवळसर हिरव्या रेषा व शरीराच्या बाजूवर पांढरे चट्टे असतात. लहान अळ्या एकत्र राहून पानाचा हिरवा भाग खरवडून खातात. विकसित अवस्था झाडाची पाने खातात. प्रादुर्भाव जास्त झाल्यास फक्त पानाचे देठ व शिरा शिल्लक राहतात. मादी हिरवट पांढऱ्या रंगाची गोलाकार अंडी वेगवेगळ्या पानांच्या खालच्या बाजूस घालते. पूर्ण वाढ झालेली अळी फिकट हिरव्या रंगाची असून त्यावर आठ पिवळे पट्टे असतात. अळ्या अधाशीपणे झाडांवरील सर्व पाने खातात. पूर्ण विकसित अळी पोपटी रंगाची असते. शरीराच्या बाजूवर तुटक करड्या रेषा आढळतात. अळी लहान असताना पानावर तर पीक फुलोऱ्यावर असताना कळ्या, फुले व शेंगांवर आक्रमण करते. अळी शेंगांवर अनियमित आकाराचे छिद्र पाडून अर्धी आत व अर्धी बाहेर राहून आतील विकसित होणारे दाणे खाते. सर्वेक्षणासाठी कामगंध सापळ्यांचा वापर करावा. सतत तीन दिवस प्रति कामगंध सापळ्यात ८ ते १० नर पतंग आढळल्यास योग्य उपाययोजना कराव्यात. माती परीक्षणावर आधारित खतमात्रेचा वापर, विशेषतः नत्र खतांचा संतुलित वापर करावा. वाढ संप्रेरकांचा अति वापरामुळे पिकाची अनावश्यक कायिक वाढ होऊन पिकात दाटी तयार होते. किडींवर उपजीविका करणारे मित्रकीटक शेतात आढळून आल्यास रासायनिक कीटकनाशकांचा वापर टाळावा. वेळेवर आंतरमशागत करून पीक तणविरहित ठेवावे. प्रादुर्भाव नुकताच सुरू झाल्यावर ५ टक्के निंबोळी अर्काची फवारणी करावी. कीटकनाशकांची आलटून पालटून फवारणी करावी. एकच कीटकनाशक सतत वापरू नये. फवारणी सकाळी किंवा ऊन कमी झाल्यावर करावी. प्रखर उन्हामध्ये फवारणी करणे टाळावे. फवारणी करताना शिफारशीत कीटकनाशकांचा, सुरक्षित साधनांचा व संरक्षक कपड्यांचा वापर करावा. क्लोरएन्ट्रानिलिप्रोल (१८.५ टक्के एससी) २ मिलि किंवा फ्लूबेन्डायअमाईड (३९.३५ टक्के एससी) २ मिलि किंवा क्विनॉलफॉस (२५ टक्के ईसी) ३० मिलि संपर्क- डॉ. राहुल वडस्कर, ९९२२९ ३४९४९ डॉ. व्ही.जे. तांबे, ७५८८९ ६२२०६ (कीटकशास्त्र विभाग, कृषी महाविद्यालय, नागपूर
