गवतीचहाचे पीक आयुर्वेदाच्या दृष्टीने महत्त्वाचे मानले जाते. गवतीचहापासून काढलेल्या तेलास बाजारपेठेत चांगली मागणी आहे. पाण्याची उपलब्धता असल्यास कोणत्याही हंगामात गवतीचहाची लागवड करता येते. गवतीचहा बहुवार्षिक गवत असून २ मीटर पर्यंत उंच वाढते. त्याला भरपूर फुटवे येतात. याची पाने केसाळ, ८० ते १२५ सेंमी लांब व १.२५ ते १.७५ सेंमीपर्यंत रुंद असतात. पानांना लिंबासारखा वास येतो. फुलांचे दांडे २५ ते ३५ सेंमीपर्यंत लांब असतात. जमीन
लागवडीसाठी पोयट्याची, रेताड, चांगला निचरा होणारी जमीन निवडावी. लालसर वाळूमिश्रित जमिनीत पीक चांगले येते. मुळांची वाढ चांगली होईल अशी जमीन लागवडीस निवडावी. कारण, त्यामुळे सिट्रॉलचे प्रमाण वाढण्यास मदत होते. उष्ण, उबदार, भरपूर सूर्यप्रकाश असलेले वातावरण लागवडीसाठी अनुकूल असते. सुधारित जाती के.सी.पी.- २५, ओ.डी.- २५, प्रगती, प्रमाण, कावेरी लागवड पद्धत
लागवडीपूर्वी एकरी १० टन कंपोस्ट किंवा शेणखत मिसळावे. लागवड ४ ते ६ वर्षांतून एकदाच केली जाते, त्यामुळे जमीन चांगल्याप्रकारे तयार करून घ्यावी. खोल नांगरटीनंतर कुळवाच्या दोन पाळ्या देऊन जमीन सपाट करावी. बिया किंवा फुटव्यापासून लागवड केली जाते. फुटव्यापासून लागवड केल्यास वाढ अधिक जोमाने होते. लागवड ७५ बाय ६० सेंमी अंतरावर करावी. लागवडीवेळी जमिनीमध्ये पुरेसा ओलावा आवश्‍यक असतो. स्थानिक परिस्थितीनुसार ८ ते १० दिवसांनी पाण्याच्या पाळ्या द्याव्यात. पिकाच्या वाढीसाठी जास्त पाणी लागते, त्यामुळे उन्हाळ्यात पाण्याचे योग्य नियोजन करावे. पिकामध्ये तणांचा जास्त प्रादुर्भाव दिसून येतो. योग्यवेळी तण नियंत्रण न केल्यास, तण गवताबरोबर कापले जाऊन तेलाचा दर्जा कमी होतो. लागवडीपूर्वी गादीवाफे किंवा सऱ्या बांधणी करून घ्यावी. जमिनीपासून २० ते २५ सेंमी उंचीवर कापणी करावी. लागवडीनंतर ६ ते ९ महिन्यांनी पहिली व त्यापुढील कापण्या ३ ते ४ महिन्यांनी कराव्यात. पहिल्या वर्षी २ ते ३ व नंतरच्या वर्षांत ३ ते ४ कापण्या कराव्यात. सहा वर्षांपर्यत या पिकापासून चांगले उत्पादन मिळते. प्रती वर्षी एकरी १५ ते १८ टन ताजे गवत व त्यापासून ९० लिटर तेलाचे उत्पादन मिळते. तेल काढून राहिलेला गवताचा चोथा कंपोस्ट खत तयार करण्यासाठी वापरला जातो. चोथ्यामध्ये उसाची मळी किंवा प्रथिनयुक्त आंबोण मिसळून जनावरांना खाद्य म्हणून देता येते. सर्दी, अंगदुखी व आमवात या व्याधीवर गवतीचहाचा काढा दिला जातो. पोटातील गॅस, संधीवात, चमकेवर तेल उपयुक्त आहे. गवतीचहा व काळ्या मिरीचा काढा मासिक पाळीच्या दुखण्यावर उत्तम आहे. वेदनाशामक बाम व मलम तयार करण्यासाठी वापर होतो. संपर्क ः डॉ. विक्रम जांभळे, ०२४२६-२४३२९२ (औषधी व सुगंधी वनस्पती प्रकल्प, महात्मा फुले कृषी विद्यापीठ, राहुरी, जि. नगर)
