भारतातील प्रमुख अन्नधान्याखालील पिकक्षेत्रापैकी सुमारे २३.३% इतके क्षेत्र हे भात या पिकाखाली असून, दोन तृतीअंश लोकांच्या रोजच्या आहारामध्ये भाताचा समावेश होतो. पारंपरिक पद्धतीने लागवड नियोजन केले जात असल्यामुळे भात पिकाचे सरासरी हेक्टरी उत्पादन कमी येते. उत्पादन वाढवण्यासाठी खालील प्रकारे लागवडीचे नियोजन करावे. सुधारित वाणांचा वापर सुधारित वाणांची प्रमुख वैशिष्ट्ये - या जाती कमी उंचीच्या, न लोळणाऱ्या व खतास उत्तम प्रतिसाद देणाऱ्या आहेत. पाने जाड, रुंद व उभट आणि गर्द हिरव्या रंगाची असल्यामुळे कर्ब ग्रहणाचे कार्य अधिक प्रभावीपणे होते. त्यामुळे पानातील लोंबीत पळींजाचे प्रमाण कमी राहते. चुडांना प्रमाणात फुटवे येऊन, ते कमी कालावधीत निसवतात. यामुळे भाताचे उत्पादन (दाणे व पेंढा) अधिक मिळते. महात्मा फुले कृषी विद्यापीठ, राहूरी
डॉ. बाळासाहेब सावंत कोकण कृषी विद्यापीठ, दापोली
डॉ. पंजाबराव देशमुख कृषी विद्यापीठ, अकोला
डॉ.वसंतराव नाईक मराठवाडा कृषी विद्यापीठ, परभणी प्रभावती, पराग, अंबिका व तेरणा बियाणांचे प्रमाण - भातपिकांच्या लागवडीमध्ये बियाण्यांचे प्रमाण हे पेरणी अंतर, जातिनुसार, बियाण्यांचे वजन व आकारमान यानुसार भिन्न असते. पुर्नलागवड पद्धतीसाठी
बीजप्रक्रिया
पुर्नलागवड पद्धती रोपवाटीका व्यवस्थापन खरीप हंगामासाठी भाताची पेरणी १५ मे ते २५ जून पर्यंत गादीवाफ्यावर करावी. पेरणीकरिता १ ते १.२० मी. रुंद व ८ ते १० सें.मी. उंच आणि आवश्यकतेनुसार लांबीचे गादी वाफे तयार करावेत. एक हेक्टर क्षेत्रावरील लागवडीसाठी १० आर रोपवाटिका पुरेशी होते. १ आर वाफ्यास २५० किलोग्रॅम शेणखत किंवा कंपोष्ट खत आणि १ किलो युरीया खत मातीत मिसळावे. पेरणी ओळीत व विरळ करावी. रोपांच्या जोमदार वाढीसाठी पेरणीनंतर १५ दिवसांनी प्रति आर १ किलो युरीया खत द्यावे. पावसाच्या अभावी व इतर कारणाने लागवड लांबणीवर पडल्यास दर आर क्षेत्रातील रोपास १ किलो युरीयाचा तिसरा हप्ता द्यावा. योग्य पाणी व्यवस्थापन करावे. रोप रोवणी / पुर्नलागवड
भात पुर्नलागवडीची चारसूत्री पद्धती डॉ. नारायण सावंत यांनी विकसित केलेली पद्धत असून, या पद्धतीने भात उत्पादनाचा खर्च कमी होण्यासोबतच उत्पादनामध्ये वाढ होते. सूत्र १ (भातपिकाच्या अवशेषांतील (तुसाचा व पेंढ्याचा) सिलिकॉन व पालाश या अन्नद्रव्यांचा फेरवापर)
फायदे यामुळे भातपिकांना सिलिका (१००-१२० किलो) व पालाश (२०-२५ किलो) यांचा पुरवठा होतो. सेंद्रिय पदार्थात वाढ होऊन रोपे निरोगी व कणखर होतात. खोडकिडा यांना प्रतिकार करण्याची क्षमता वाढते. सूत्र २ ( गिरिपुष्प (ग्लिरिसिडीया) हिरवळीच्या खताचा वापर) यामध्ये गिरीपुष्प या हिरवळीच्या जलद वाढणाऱ्या वनस्पतीची बांधावर लागवड करावी. त्याच्या फांद्या जमिनीपासून ३० ते ४० सें. मी. उंचीवर तोडाव्यात. सर्वसाधारपणे २ ते ४ गिरिपुष्पाच्या झाडांची हिरवी पाने (अंदाजे ३० किलो) प्रति आर पुरेसे होते. त्याच झाडाच्या तोडलेल्या फांद्या चिखलणीपूर्वी ६ ते ८ दिवस अगोदर खाचरात पसराव्यात. चिखलणीवेळी पाने चिखलात व्यवस्थित मिसळतील असे पाहावे. त्यानंतर लागवड करावी. फायदे
सूत्र ३ (नियंत्रित पुर्नलागवड) सुधारित दोरीवर २५ सें. मी व १५ सें. मी आलटून पालटून (-२५-१५-२५-१५-सें. मी.) अंतरावर खुणा कराव्यात. सुधारित लावणी दोरीवर १५ सें. मी अंतरावर असलेल्या (प्रत्येक २ ते ३ रोपे/चूड) प्रथम एक व नंतर दुसरा चूड लावावा. अशा प्रकारे एकावेळी जोड-ओळ पद्धत वापरुन त्याच दोरीत लावणीचे काम पूर्ण करावे. खाचरात १५ बाय १५ सें. मी चुडांचे चौकोन व २५ सें. मी चालण्याचे रस्ते तयार होतात. लावणी करताना प्रत्येक चुडात २ ते ३ रोपे लावावीत. संकरित भातासाठी एका ठिकाणी एक रोप लावावे. रोपे सरळ व उथळ (२ ते ४ सें. मी. खोलीवर) लावावतीत फायदे
सूत्र ४ नियंत्रित पुर्नलागवडीनंतर त्याच दिवशी प्रत्येक चार चुडांच्या चौकोनात मधोमध सरासरी २.७ ग्रॅम वजनाची (यूरिया-डीएपी ६०:४० मिश्रण) १ ब्रिकेट (खताची गोळी) हाताने ७-१० सें. मी. खोल खोचावी.एका आर क्षेत्रासाठी ६२५ ब्रिकेटस (१.७५ किलो) पुरतात. यातून प्रती हेक्टरी ५७ कि. ग्रॅ. नत्र + २९ कि.ग्रॅ. स्फुरद इतकी उपलब्धता होते. फायदे
संपर्क- डॉ. नरेंद्र काशिद, ९४२२८५१५०५ (कृषी संशोधन केंद्र, वडगांव (मावळ), जि. पुणे.)
Read the Latest Agriculture News in Marathi & Watch Agriculture videos on Agrowon. Get the Latest Farming Updates on Market Intelligence, Market updates, Bazar Bhav, Animal Care, Weather Updates and Farmer Success Stories in Marathi.
ताज्या कृषी घडामोडींसाठी फेसबुक, ट्विटर, इन्स्टाग्राम , टेलिग्रामवर आणि व्हॉट्सॲप आम्हाला फॉलो करा. तसेच, ॲग्रोवनच्या यूट्यूब चॅनेलला आजच सबस्क्राइब करा.