शिंगाचा कर्करोग साधारणपणे ५ ते १० वर्षे वयोगटातील मोठ्या जनावरांना होतो; परंतु वयस्कर जनावरातसुद्धा हा रोग आढळत आहे. कडक उन्हात शेतात विविध कामांसाठी वापरले जाणारे बैल या रोगास बळी पडतात. गाईमध्ये हा रोग तुलनेने कमी प्रमाणात होतो. तसेच म्हशीमध्ये हा रोग कमी प्रमाणात होतो. शेतात उन्हात काम करीत असताना प्रखर सूर्यकिरणांमधील अतिनील किरणामुळे शिंगाचा कर्करोग होतो. बैलाच्या शिंगास रंग लावला जातो. या रंगातील विषारी पदार्थांमुळे शिंगामध्ये सतत जळजळ होते, त्यामुळे हा रोग होऊ शकतो. राज्यात कर्नाटकी बेंदूर, बैल पोळा या सणाच्या काळात काही शेतकरी बैलांची शिंगे तासून त्यांना रंग लावतात. बऱ्याचदा जत्रा, जनावरांच्या बाजारामध्ये व्यापार व्यवसाय करणारे लोक बैलाची शिंगे तासून रंग लावतात. त्यांचा मुख्य उद्देश जनावरांचे वय लपवणे हा असतो. परंतु, या कारणामुळे जनावरांमध्ये शिंगाचा कर्करोग होऊ शकतो. कारणे
शेती कामासाठी जुंपलेल्या बैलास शिंगाच्या पाठीमागच्या भागास सतत मानेवरील जू चा मार लागतो. काही विषाणू या रोगासाठी कारणीभूत ठरतात. वयस्कर जनावरांस हा रोग जास्त प्रमाणात होतो. शिंगे आकर्षक दिसण्यासाठी तासली जातात, यामुळे शिंगाला इजा होऊन रोग होतो. जनावरांचे शिंग हे बुडास जाड आणि टोकास निमुळते असते. शिंगाचा बाहेरील भाग हा टणक आवरणाने बनलेला असतो, तर आतील भाग पोकळ असून, अनियमित असतो. तो मस्तकाच्या हाडाला जोडलेला असतो. जनावरांच्या शिंगाचा आतील पोकळ भागात रोगाची सुरुवात होते. नंतर हा कर्करोग शिंगाचा पोकळ भाग पूर्णपणे व्यापून टाकतो. शिंगाच्या बुडासही तो पसरतो. शिंगास वेदना होतात. जनावर सतत डोके हलवते. कर्करोग झालेल्या शिंगावर हलके मारून पाहिल्यावर त्यातून भद् भद आवाज येतो. असा आवाज निरोगी शिंगातून येत नाही. ज्या बाजूच्या शिंगास कर्करोग झाला आहे त्या बाजूच्या नाकपुडीतून रक्तमिश्रित स्राव येतो. असा स्राव शिंगाच्या बुडामधूनही येतो. कर्करोग झालेले शिंग एका बाजूला झुकते . रोगाचे प्रमाण जास्त असल्यास शिंग हलते थोड्याशा माराने गळून पडते. शिंग तुटल्यावर त्याठिकाणी कोबीसारखी कर्करोगाची वाढ दिसते. रक्तस्राव होतो. अशा वाढीवर जिवाणूचा प्रादुर्भाव होतो. यात दुर्गंधी येते. कर्करोगाच्या वाढीवर माश्या बसतात. असडी पडते. शिंगाचा कर्करोग हा प्रामुख्याने लक्षणावरून उदा. शिंग वाकडे होणे, हलणे, नाकातून येणारा स्राव, शिंग घासणे आदीवरून केले जाते. जनावराच्या शिंगाच्या ‘क्ष’ किरण तपासणीत शिंगाच्या आतील पोकळ भागात पेशींची वाढ दिसते. जी कर्करोग दर्शवते. रोगाचे निश्चित निदान प्रयोगशाळेत कर्करोगाच्या वाढीच्या तपासणीवरून केले जाते. रोगाची लक्षणे दिसताच तत्काळ पशुवैद्यकाशी संपर्क साधून उपचार करावेत. शिंगावर शस्त्रक्रिया करून शिंग बुडातून कर्करोगासहित काढले जाते. या रोगाचा इतर अवयवात प्रादुर्भाव झाल्यावर शस्त्रक्रियेचा फायदा होत नाही. शिंगाचा कर्करोगावर पशुतज्ज्ञाच्या सल्ल्याने औषधोपचार करावेत. कडक उन्हात बैलांना काम देऊ नये. त्यांना उन्हापासून आराम मिळावा म्हणून निवाऱ्याची सोय करावी. शिंगे तासू नये, शिंगांना रंग लावू नये. बैलांना शेतात काम करताना मानेवरचे जू सतत शिंगावर आदळू नये म्हणून रबराचे आवरण जू वर लावावे. शिंगाच्या बुडामध्ये तेल लावावे. संपर्क- डॉ. आकाश जाधव, ९५५२५५२०४८ (लेखक ॲनिमल राहत, सोलापूर येथे पशुवैद्यकीय अधिकारी आहेत)
