खाण्यायोग्य कीटक, रोबो व ड्रोन्संचा होणार कृषी अभ्यासक्रमात समावेश

जबलपूर ः भारतीय कृषी संशोधन परिषदेच्या (आयसीएआर) अभ्यासक्रम आढावा समितीने कृषी अभ्यासक्रम रचनेत बदलत्या शेतीच्या अनुषंगाने नवे विषय सादर करून त्यासंबंधीच्या शिफारसी ‘आयसीएआर’ ला सादर केल्या आहेत. पदव्युत्तर पदवी, तसेच आचार्य (डॉक्टरेट) स्तरावरील अभ्यासक्रमात त्यांचा समावेश करण्याबाबत शिफारसी केल्या आहेत. खाण्यायोग्य कीटक (इडीबल), विकारांवर उपचारात्मक म्हणून होणारा कीटकांचा वापर, आधुनिक शेतीची गरज म्हणून रोबो व ड्रोन्स यांचा वापर या विषयांचा अंतर्भाव नव्या अभ्यासक्रमात करण्यासंबंधी समितीकडून सुचवण्यात आले आहे. भारतीय कृषी संशोधन परिषदेच्या (आयसीएआर) अंतर्गत अभ्यासक्रम आढावा समिती कार्यरत आहे. बदलती शेती, नवे तंत्रज्ञान, परदेशात सुरू असलेले संशोधन या बाबी लक्षात घेऊन समितीच्या सात सदस्यांनी अभ्यासक्रम रचनेत नवे विषय सुरू करण्याच्या शिफारसी आयसीएआरकडे सादर केल्या आहेत. डॉ. लिंगाराजू, डॉ. ए. रेहमान, डॉ. बी. ए. पटेल, डॉ. के. टी. रंगास्वामी, डॉ. मकरंद जोशी, डॉ. एस. स्वामीनाथन आणि डॉ. ए. के. भौमिक यांचा समितीत समावेश आहे. कीटकशास्त्र, वनस्पतिरोगशास्त्र, सूत्रकृमिशास्त्र आदी विषयांतील हे तज्ज्ञ आहेत. डॉ. भौमिक हे जबलपूर येथील जवाहरलाल नेहरू कृषी विद्यापीठाच्या कीटकशास्त्र विभागाचे प्रमुख आहेत. ते म्हणाले, की जोऱ्हाट (आसाम), आऩंद (गुजरात) व बंगळूरू (कर्नाटक) येथे समितीच्या सदस्यांची तीन वेळा बैठक झाली आहे. त्यात अभ्यासक्रमातील नव्या विषयांच्या संदर्भात आढावा घेण्यात आला. खाण्यायोग्य कीटकांवर होणार अभ्यास देशाच्या इशान्य, तसेच दक्षिणेकडील काही भागांतील समुदाय कीटकांच्या काही प्रजातींचा समावेश खाण्यामध्ये करतात. यात टोळ, नाकतोडे, वाळवी, अळी आदी विविध प्रकार आहेत. या कीटकांमध्ये प्रथिनांचे प्रमाण अधिक प्रमाणात असते. अभ्यासक्रमाच्या माध्यमातून त्यांच्यावर अधिक संशोधन होण्यास मदत मिळेल. औषधोपचारांसाठी कीटक डॉ. भौमिक म्हणाले, की मधमाशी, रेशीम कीटक, लाखी कीटक यांच्यात औषधी गुणधर्म आहेत. मानवी विकार बरे करण्याच्या दृष्टीने त्यांचे महत्त्व आहे. अशा कीटकांचे महत्त्व जाणून परदेशात त्यांचा वापर करण्याविषयीचा अभ्यास सुरू झाला आहे. त्याच दृष्टीने अभ्यासक्रमात या विषयाचा समावेश करण्याची शिफारस आम्ही आयसीएआरकडे केली आहे. चीनचे उदाहरण देताना डॉ. भौमिक म्हणाले, की मधमाशीतील विषजन्य घटकाचा वापर संधिवात, नैराश्‍य व इपीलेप्सी या विकारांवर उपचार करण्यासाठी केला जातो. विद्यार्थ्यांना या विषयाचा अभ्यास करण्यास मोठा वाव असून, संशोधन संस्थांमध्ये त्यांना त्या माध्यमातून संधी मिळू शकते. मानवी औषधोपचार, पशूंचे खाद्य व औषधोपचार या अनुषंगानेदेखील हे विद्यार्थी अशा कीटकांचे संगोपन करू शकतात. रोबो आणि ड्रोन तंत्रज्ञानाचा वापर सध्या फळवेचणी, काढणी, प्रतवारी, तण नियंत्रण, फवारणी अशा विविध कारणांसाठी यंत्राचा वापर गरजेचा झाला आहे. रोबोटिक तंत्राद्वारे या बाबी साध्य होऊ शकतात. त्यामुळेच अभ्यासक्रमात त्याचा समावेश करण्यावर आम्ही भर दिला आहे. नैसर्गिक आपत्ती, रोग यांच्यामुळे शेतीचे मोठे नुकसान होते. त्याचे सर्वेक्षण करण्याच्या दृष्टने ड्रोन तंत्रज्ञानाचा वापर महत्त्वाचा ठरणार आहे. ही गरज ओळखून आम्ही या विषयाचा अंतर्भावही अभ्यासक्रमात करण्याची शिफारस केली आहे. अभ्यासक्रमातील विषयांचा आढावा घेऊन जागतिक प्रमाणकांनुसार भारतातही तशाच स्वरूपाच्या संशोधनाला चालना देण्याच्या दृष्टीने आयसीएआर प्रयत्नशील असल्याचे डॉ. भौमिक यांनी सांगितले.