सातत्याने रासायनिक खते आणि कीडनाशकांच्या अनियंत्रित वापराचे अनुक्रमे जमीन आणि मानवी आरोग्यावर विपरीत परिणाम होत आहेत. हे कमी करण्यासाठी संपूर्ण सेंद्रिय पद्धतीचा आग्रह जागतिक पातळीवर वाढत आहे. महाराष्ट्रामध्येही सेंद्रिय शेतीचा अवलंब करणाऱ्या शेतकऱ्यांची संख्या वाढत आहे. सेद्रिय शेतीसाठी उपयुक्त निविष्ठा शेतावरच तयार केल्यास फायदेशीर राहू शकते. जागतिक पातळीवर सेंद्रिय शेतीचे महत्त्व वाढत आहे. भारतातही सन १९६० पर्यंत शेतकरी सेंद्रिय पद्धतच वापरत असे. मात्र, त्यानंतर झालेल्या हरितक्रांतीच्या टप्प्यामध्ये रासायनिक खतांचा वापर सुरू झाला. पुढे त्यासोबत कीडनाशके, तणनाशके, संजीवके यांचाही वापर होऊ लागला. पुढे जनावरांची संख्या कमी होत गेली. परिणामी सेंद्रिय खतांचा वापर कमी झाला. सेंद्रिय खताच्या वापराकडे शेतकऱ्यांचे दुर्लक्ष झाले. त्याचा परिणाम जमिनीच्या आरोग्यावर होऊन, पिकाच्या उत्पादन आणि प्रतीवर झाला. अधिक उत्पादनाच्या आशेने पोटी ऊस, कापूस, गहू, केळी, भाजीपाला पिके आणि फळबागांमध्ये शिफारशीपेक्षा अधिक रासायनिक खतांचा व पाण्याचा वापर झाला. त्यामुळे उत्पादन खर्चात वाढ झाली. तसेच जमिनीची रासायनिक, भौतिक आणि जैविक गुणवता कमी होत गेली. त्यातच महाराष्ट्रातील उष्ण हवामानामुळे जमिनीतील सेंद्रिय कर्बाचा ऱ्हास झपाट्याने होत आहे. सध्या जमिनीतील सेंद्रिय कर्बाचे प्रमाण ०.२ ते ०.५ % इतके दिसून येते. या समस्येवर मात करण्यासाठी जमिनीतील सेंद्रिय कर्बाचा पुरवठा संतुलित करणे हाच पर्याय उपलब्ध आहे. सातत्याने अधिक उत्पादन देणारी ठराविक पिके वर्षानुवर्ष त्याच जमिनीत घेतली गेली. परिणामी रोग, किडींचा प्रादुर्भाव वाढला. रोग, किडींच्या नियंत्रणासाठी कीडनाशकांचा वापर वाढला. अनेक वेळा नियंत्रणासाठी एकाच प्रकारच्या बुरशीनाशक आणि कीटकनाशकाचा वापर वाढला. परिणामी रोग, किडींमध्ये प्रतिकारशक्ती वाढत गेली. यासाठी सेंद्रिय पद्धतीने पीक संरक्षणाच्या उपाययोजना उपयुक्त ठरू शकतील. सेंद्रिय अन्नद्रव्य व्यवस्थापन
बीजामृत (बीज प्रकियेसाठी)
जीवामृत
अमृतपाणी
दशपर्णी अर्क
संजीवक
टीप : तज्ज्ञांच्या शिफारशी नुसार निविष्ठांचा वापर करावा. शिफारस ः
१. सेंद्रिय खताची मात्रा (कि/हे.)
| सेंद्रिय खताची मात्रा | सोयाबीन | कांदा |
| शेणखत | २५०० कि/हे. | ५००० कि/हे. |
| गांडूळखत | १००० कि/हे. | २००० कि/हे. |
| निंबोळी पेंड | ४०० कि/हे. | ८०० कि/हे. |
| रायझोबियम (जॅपोनिकम.) | २५० ग्रॅम प्रति १० किलो बियाणे | -- |
| पीएसबी | २५० ग्रॅम प्रति १० किलो बियाणे | ४ किलो २५ किलो शेणखतासोबत |
| अॅझेटोबॅक्टर | -- | ४ किलो २५ किलो शेणखतासोबत |
जैविक नियंत्रण सोयाबीन
कांदा
ः अंबादास मेहेत्रे (आचार्य पदवी विद्यार्थी), ९५४५३२३९०६ ः डॉ. उल्हास सुर्वे, ९८२२६०६५११ (कृषी विद्या विभाग, महात्मा फुले कृषी विद्यापीठ, राहुरी)
Read the Latest Agriculture News in Marathi & Watch Agriculture videos on Agrowon. Get the Latest Farming Updates on Market Intelligence, Market updates, Bazar Bhav, Animal Care, Weather Updates and Farmer Success Stories in Marathi.
ताज्या कृषी घडामोडींसाठी फेसबुक, ट्विटर, इन्स्टाग्राम , टेलिग्रामवर आणि व्हॉट्सॲप आम्हाला फॉलो करा. तसेच, ॲग्रोवनच्या यूट्यूब चॅनेलला आजच सबस्क्राइब करा.