सामुहिक पद्धतीने करा रानडुक्करांचे नियंत्रण

रानडुक्कर प्रामुख्याने रात्री आणि पहाटे सुर्योदयापुर्वी सक्रिय असतात. रानडुक्करांच्या नियंत्रणासाठी शेताच्या बाजूने नैसर्गिक कुंपण करावे. याचबरोबरीने सामुहिक पद्धतीने भौतिक, रासायनिक पद्धतींचा अवलंबदेखील फायदेशीर ठरतो. रानडुक्कर ऊस, मका, ज्वारी, तूर, हरभरा, भुईमूग, सोयाबीन आणि भाजीपाला पिकांचे मोठ्या प्रमाणावर नुकसान करते. रानडुक्कर प्रामुख्याने रात्री आणि पहाटे सूर्योदयापूर्वी सक्रिय असतात. त्यांची डोळ्यांनी बघण्याची क्षमता कमी असली तरी हुंगण्याची क्षमता उत्तम असल्यामुळे ते दूर अंतरावरील पिकांचा शोध घेतात.

रानडुक्कराचे खाद्य कंद मुळे, झाडाखाली पडलेली फळे, कोवळे कोंब तसेच शेतातील कंदवर्गीय तण जसे लव्हाळा देखील रानडुक्कर खाते. त्याचप्रमाणे किडे, प्राण्यांचे मांस, साप व इतर प्राण्यांवर देखील ते उपजीविका करतात. रानडुक्कर अन्न शोधण्यासाठी डोळ्यांपेक्षा नाकाचा उपयोग जास्त करतात. हुंगून शोधलेले अन्न खोदण्यासाठी ते पुढचे पाय आणि सुळ्यांचा वापर करतात. त्यामुळे शेतात बऱ्याच ठिकाणी जमीन उकरलेली दिसते. नियंत्रणाच्या पद्धती जैविक अडथळा पद्धत

रासायनिक आणि रसायन विरहित पद्धती

पारंपारिक पद्धती  मानवी केसांचा वापर रानडुक्कराचे डोळे कमी विकसित असल्यामुळे ते वास घेऊनच खाद्याचा शोध घेते. जमिनीचा वास घेत रानडुक्कर एका ठिकाणाहून दुसऱ्या ठिकाणी जाते. न्हाव्याच्या दुकानातील नवीन केस गोळा करून शेताच्या बांधावर टाकावेत. यामुळे त्यांना वास घेण्यास अडथळा निर्माण होतो.

रंगीत साड्यांचा उपयोग  पिकाच्या चारही बाजूने वेगवेगळ्या रंगाच्या साड्या लावाव्यात. यामुळे रानडुक्करांना मानवी उपस्थितीचा आभास होतो आणि अशा भागात येणे टाळतात.

इलेक्‍ट्रॉनिक भोंग्याचा वापर या उपकरणामध्ये स्पिकर ऍम्पीलीफायर आणि सोलर चार्जिंग युनिट असते. हा भोंगा लाकडी स्टॅंडवर लावला जातो. यात रानडुक्करांमध्ये भिती निर्माण करण्याकरिता विविध प्राण्यांचे आवाज विशिष्ट क्रमाने लावलेले असतात. दर तीन दिवसानंतर आवाजामध्ये बदल करण्यात येतो. या भोंग्याची किंमत १० ते १५ हजार रुपये इतकी आहे. हा भोंगा शेतामध्ये लावल्यामुळे जवळपास ४ ते ५ एकर परिसर संरक्षित होतो. भौतिक पद्धती 

संपर्क - डॉ. प्रशांत उंबरकर, ९४२११३८९३६ (कृषी विज्ञान केंद्र, डॉ. पंजाबराव देशमुख कृषी विद्यापीठ, अकोला)