निर्भेळ दुधासाठी २३ चाचण्या केवळ ३० सेकंदांत

पुणे : गावपातळीवरून होणारा निर्भेळ दुधाचा पुरवठा तपासण्यासाठी अत्याधुनिक विश्लेषण यंत्रणा बसविण्याकडे दूध प्रकल्पांचा कल वाढतो आहे. दुधातील भेसळ ओळखण्यासाठी आता अवघ्या ३० सेकंदांत २३ चाचण्या करणारे यंत्र उपलब्ध झाले आहे. अलीकडेच राज्यातील दूध उत्पादक संघ व डेअरीचालकांनी एकत्र येत ही प्रणाली समजावून घेण्याचा प्रयत्न केला.  “दुधातील प्रतिजैविकांच्या अंशाच्या नियंत्रणासाठी एकूण १७ प्रतिजैविकांची अंश तपासणी एक एप्रिलापासून सक्तीने सुरू झाले आहे. त्यामुळे गुजरातने ‘बायोइझी ॲन्टिबायोटिक ॲन्ड ॲफ्लॉटॉक्झिन कीट’चा वापर वाढविला आहे. मात्र, दूध भेसळ रोखण्यासाठी गुजरात व महाराष्ट्रानेही आघाडी घेतली आहे. डेअरीस्तरावर ही अत्याधुनिक विश्लेषण यंत्रणा बसविण्यासाठी जवळपास ७५ लाख रुपये खर्च केला जात आहे,” अशी माहिती सूत्रांनी दिली.  दुधातील भेसळ रोखण्यासाठी केंद्र शासन सहकारी दूध संघांच्या प्रयोगशाळा बळकटीकरणाला प्रोत्साहन देत असल्याचे दिसून येते. संघांच्या प्रयोगशाळेत विश्लेषण यंत्रणा उभारण्यासाठी राष्ट्रीय दुग्ध विकास योजनेतून दहा कोटी रुपयांपर्यंत १०० टक्के अनुदान देण्याची तयारी शासनाची आहे. यापार्श्वभूमीवर पहिल्या टप्प्यात राजारामबापू, संगमनेर, महानंद, कात्रज डेअरीच्या प्रयोगशाळांचे आधुनिककरण होण्याची शक्यता आहे. सोनाई, पराग सारख्या मोठ्या खासगी डेअरी मात्र दूध तपासणी व विश्लेषण प्रणालीचे स्वनिधीतून आधुनिकीकरण करीत आहेत.   दुधाची विश्लेषण यंत्रणा बसविण्यात अर्थात सहकारापेक्षा खासगी डेअरी आघाडीवर आहेत. गावपातळीवर चार लाख रुपये किमतीचे मिल्कोस्क्रिन आतापर्यंत ७५० ठिकाणी आले. मात्र ही संख्या हजारोच्या पटीत दिसायला हवी. यामुळे गावात दूध स्वीकारताना फॅट, एसएनएफ, प्रोटिन पातळी जातेच; पण पाणी, माल्टोज, युरिया, साखर, अमोनियम सल्फेटची भेसळदेखील ओळखली जाते. सोनाई डेअरी उद्योगाचे अध्यक्ष दशरथ माने यांच्या मतानुसार, जगप्रसिध्द इंडोफिस कंपनीची विश्लेषण प्रणाली आता राज्यात उपलब्ध झाली आहे. त्याची उपयुक्तता सिध्द झाली असून इतर प्रकल्पांनी या तंत्राकडे जाण्याची आवश्यकता आहे.     गावपातळीवर ‘बल्क मिल्क कुलर’ पातळीवर मिल्कोस्क्रिन बसविण्यासाठी सहकारी दूध संघांना पुढाकार घ्यावा लागेल. मात्र, सर्वच डेअरींना प्रयोगशाळा पातळीवर मिल्कोस्कॅन प्रणाली आणावी लागणार आहे, असे डेअरी क्षेत्रातील अभ्यासकांचे म्हणणे आहे. “पाऊण कोटींच्या आसपास खर्च असलेली मिल्कोस्कॅन यंत्रणा आता ३० सेकंदात २७ मानकं तपासून देते. त्यातील १३ मानकं भेसळ ओळखण्याची आहे. युरिया, खाद्यतेल, साखर अशी महत्त्वाची भेसळ ओळखता येते. गोकुळ, वारणा, राजारामबापू यांसारखे दूध संघ आता विश्लेषण प्रणालीला महत्त्व देत आहेत,” असे दूध तपासणी व विश्लेषण प्रणाली तज्ज्ञ जय देशमुख यांनी सांगितले.