उशिरा पेरणीसाठी योग्य गहू जातींची निवड

राज्यामध्ये परतीचा पाऊस दीर्घकाळ रेंगाळल्यामुळे अनेक ठिकाणी रब्बी हंगामातील पिकांसाठी पूर्वमशागत व अन्य कामे रखडलेली आहेत. गहू पेरणीलाही उशीर होत आहे. वेळेवर पेरणी (१५ नोव्हेंबर) शक्य न झाल्यास उशिरा पेरणीसाठी योग्य जातींची निवड करावी. यांचे चांगले व्यवस्थापन केल्यास उत्पादनातील घट रोखता येईल.     राज्यामध्ये रब्बी हंगामात हरभरा, रब्बी ज्वारीनंतर सर्वाधिक क्षेत्रावर गहू पिकाची लागवड केली जाते. देशात भातानंतर गहू हे दुसऱ्या क्रमांकाचे अन्नधान्य पीक आहे. गहू हे पीक जिरायत व बागायत या दोन्ही प्रकारांत घेतले जाते.  सर्वसाधारण: ८० ते ८५ टक्के गहू चपातीच्या स्वरूपात खाल्ला जातो. त्यानंतर उर्वरित गव्हापासून पाव, बिस्कीट, केक व इतर खाद्य पदार्थ बनवले जातात. गहू पिकाचा भुसा जनावरांना खाद्य म्हणून उपयोगी ठरतो. महाराष्ट्रात गव्हाच्या कमी उत्पादकतेची कारणे

पूर्वमशागत  खरीप हंगामातील पिकाची काढणी झाल्यानंतर जमीन १५ ते २० सें.मी. खोलीपर्यंत नांगरून घ्यावे.  कुळवाच्या साह्याने ३-४ पाळ्या देवून जमीन भुसभुशीत करावी. त्यानंतर पूर्वीच्या पिकांची धसकटे, अवशेष व इतर काडी कचरा वेचून घ्यावा. शेवटच्या कुळवणीपूर्वी हेक्टरी २० ते २५ गाड्या शेणखत किंवा कंपोस्ट खत शेतात पसरून टाकावे. जमीन बागायती गहू पिकासाठी पाण्याचा चांगला निचरा होणारी, भारी आणि खोल जमिनीची आवश्यकता असते. जिरायत गहू लागवडीसाठी मध्यम ते भारी जमीन निवडावी. मध्यम जमिनीत भरखते व रासायनिक खतांचा संतुलित वापर केल्यास अपेक्षित उत्पादन घेता येईल. सहसा हलक्या जमिनीत गहू पीक घेणे टाळावे. हवामान गहू पिकास थंड, कोरडे व स्वच्छ सूर्यप्रकाश असणारे हवामान मानवते. हे पीक किमान ४ ते ५ अंश सेल्सिअस, साधारणत: २५ अंश सेल्सिअस व कमाल ३० ते ३२ अंश सेल्सिअस तापमानात तग धरू शकते. ७ ते २१ अंश सेल्सिअस तापमानात पिकाची चांगली वाढ होते. पिकाच्या सर्वोत्कृष्ट वाढ व विकासासाठी दिवसाचे सरासरी तापमान हे १५ ते २० अंश सेल्सिअस दरम्यान असणे गरजेचे असते. थंडीचा कालावधी वाढल्यास उत्पादनात भर पडते. थंडीचा कालावधी कमी झाल्यास उत्पादनात घट येते. सुधारित जाती बागायत वेळेवर लागवड  गोदावरी (एनआयएडब्ल्यू-२९५), त्र्यंबक(एनआयएडब्ल्यू-३०१), तपोवन (एनआयएडब्ल्यू-९१७), एचडी-२१८९, राज-४०३७, राज-४०८३, एमएसीएस-६२२२  बागायत उशिरा लागवड  फुले समाधान (एनआयएडब्ल्यू-१९९४),  एचडी-२१८९, निफाड-३४, पीबीएन-१४२ (कैलास),  एचडी -२५०१, एचडी -२८३३  जिरायती लागवड :  पंचवटी (एनआयडीडब्ल्यू -१५), नेत्रावती (एनआयएडब्ल्यू -१४१५) शरद (एकेडीडब्ल्यू -२९९७-१६), राज-१५५५ या वाणांची निवड करावी. उशिरा पेरणीयोग्य जाती   

पेरणीची वेळ 

बियाणाचे प्रमाण

बीजप्रकिया

पेरणीतील अंतर  पेरणीसाठी पाभरीच्या साह्याने दोन ओळींतील अंतर २२.५ सें.मी. ठेवून ५ ते ६  सें.मी. पेक्षा खोल पडणार नाही, याची काळजी घ्यावी.  खत व्यवस्थापन

पाणी व्यवस्थापन  गव्हाची पेरणी करताना जमीन ओलावून वाफसा आल्यानंतरच करावी. या पिकाला संपूर्ण पीक वाढीच्या कालावधी दरम्यान ४ ते ५ पाण्याच्या पाळ्या देण्याची आवश्यकता असते. पेरणीनंतर साधारणत: १८ ते २० दिवसाच्या अंतराने पिकाला पाणी द्यावे. शक्यतो पीक वाढीच्या संवेदनशील अवस्थेमध्ये पिकाला पाण्याचा ताण बसणार नाही, याची विशेष काळजी घ्यावी.  सिंचनाची सुविधा अपुरी असल्यास आणि एकच पाणी देण्याची सुविधा असल्यास शक्यतो पेरणीनंतर ४० ते ४२ दिवसांनी पाणी द्यावे.   

आंतरमशागत  आंतरमशागत केल्यामुळे तण नियंत्रणासोबतच जमिनीमध्ये ओलावा टिकून राहतो. त्यासाठी आवश्यकतेनुसार एक किंवा दोन वेळा खुरपणी करून घ्यावी.  संपर्क ः डॉ. हनुमान गरुड, ७५८८६७७५८३ (विषय विशेषज्ञ-कृषी विद्या, कृषी विज्ञान केंद्र, खामगाव,  ता. गेवराई जि. बीड.)