दुष्काळातही कडवंचीत शेतीतून ७२ कोटींचे उत्पन्न

जालना : ‘महाराष्ट्राचे इस्राईल’ म्हणून नावलौकिक प्राप्त केलेल्या कडवंची (जि. जालना) गावाने तीव्र दुष्काळातही आपला शेती उत्पन्नाचा आलेख चढता ठेवला आहे. संपूर्ण गावशिवार हेच पाणलोट क्षेत्र मानून गेल्या तेवीस वर्षांपासून लोकसहभागातून गावकऱ्यांनी जल-मृद्संधारणाचे उपाय करीत पाऊस मुरवला. पारंपरिक पीकपद्धती बदलून द्राक्ष, डाळिंब, पपई, पेरू लागवडीला चालना दिली. दुष्काळी परिस्थितीला टक्कर देत, उपलब्ध पाण्याचे उत्तम व्यवस्थापन करीत, कडवंचीतील शेतकऱ्यांनी यंदाही आधीचे विक्रम मोडत शेतीतून ७२ कोटी रुपयांचे उत्पन्न मिळवले. या गावचे दरडोई उत्पन्न दोन लाखांवर गेले आहे.   

कडवंची हे तसे मराठवाड्यातील एक छोटेसे गाव. आजूबाजूला दुष्काळाने भाजलेल्या अनेक गावांमध्ये वसलेले! गेल्या २३ वर्षांपासून लोकसहभाग, जल-मृद्संधारण आणि बाजारपेठेची मागणी लक्षात घेत पीकबदल, नवतंत्रज्ञानाचा वापर करीत दुष्काळी परिस्थितीवरही मात करता येते, हे या गावाने दाखवून दिले आहे. प्रत्येक शेतकऱ्याने ‘वॉटर बजेट'' मांडत लागवडी योग्य जमिनीत बाजारपेठेनुसार द्राक्ष, डाळिंब, भाजीपाला पिकांचे योग्य पीकव्यवस्थापन करीत आर्थिक प्रगतीची दिशा पकडली. भूगर्भीय सर्वेक्षण, माथा ते पायथा या सूत्रानुसार पाणलोटाची शास्त्रीय कामे, मृद्संधारणातून जलसंधारण, प्रत्येक शेतकऱ्याच्या शेतात १०० टक्‍के जल-मृद्संधारणाचे उपचार, शेततळ्यातून पाणी नियोजन, पीकपद्धतीत शास्त्रीयदृष्ट्या बदल, १०० टक्‍के ठिबकचा वापर आणि एकमेकांना साथ देत शेतीला नवी दिशा दिली. सलग दुष्काळी परिस्थितीतही कडवंचीमधील अर्थकारणाचा आलेख गेल्या २३ वर्षांत कायम चढता राहिला आहे. २७ ते २९ मे २०१९ यादरम्यान खरपुडी येथील कृषी विज्ञान केंद्रातील तज्ज्ञांनी केलेल्या कडवंचीतील  कुटुंबनिहाय सर्वेक्षणातून ही बाब समोर आली आहे. ‘वसंतराव नाईक जलसंधारण’ पुरस्काराने गौरव कृषी विकास व जलसंधारणातील दिशादर्शक कामांची दखल घेऊन कृषिदिनी (ता. १) राज्याच्या कृषिक्रांतीचे प्रणेते दिवंगत मुख्यमंत्री वसंतराव नाईक कृषी संशोधन व ग्रामीण विकास प्रतिष्ठानच्या वतीने प्रतिष्ठेचा ‘वसंतराव नाईक जलसंधारण’ पुरस्कार देऊन कडवंची गावचा गौरव करण्यात आला. कडवंचीचे सरपंच चंद्रकांत क्षीरसागर, विठ्ठल क्षीरसागर, विष्णू क्षीरसागर, श्‍याम क्षीरसागर, उत्तमराव क्षीरसागर, विश्वंभर गोल्डे या शेतकऱ्यांसह खरपुडी कृषी विज्ञान केंद्राचे कृषी अभियंता प्रा. पंडित वासरे यांनी कृषिमंत्री डॉ. अनिल बोंडे यांच्या हस्ते हा पुरस्कार स्वीकारला. कडवंचीमधील लोकसहभागातून जल-मृद्संधारण आणि एकूणच शेती प्रगतीचा चढता आलेख  २१ एप्रिल २०१९ ला ‘ॲग्रोवन’च्या वर्धापन दिन विशेषांकातून सविस्तरपणे मांडला होता. 

दृष्टिक्षेपात कडवंची   भौगोलिक क्षेत्र ः१८१८ हेक्‍टर  कुटुंबसंख्या ः ३५५, लोकसंख्या ः सुमारे ३,३३१   विहिरी ः ३९८, शेततळी ः ५०३ लोकसहभाग, पाणलोटातून बदलले चित्र 

 गावाचे वॉटर बजेट 

शेती उत्पन्नाचा चढता आलेख २०१८-१९ मध्ये द्राक्ष व डाळिंबातून उत्पन्न ६६ कोटी, भाजीपाल्यातून दीड कोटी आणि इतर पिकांमधून ४ कोटी ६० लाखांचे उत्पन्न मिळाले. या वर्षीचे कडवंचीचे एकूण शेती उत्पन्न ७२ कोटी १० लाखांवर पोचल्याचे खरपुडी येथील कृषी विज्ञान केंद्राच्या सर्वेक्षणातून पुढे आले आहे. पाणलोटापूर्वी १९९६ मध्ये हे शेती उत्पन्न केवळ ७७ लाख होते. दरडोई ३,२६४ रुपये उत्पन्न हे २ लाख ३ हजारांवर पोचले आहे. याशिवाय, ३२ लाखांपर्यंत निर्माण होणारा रोजगार २०१९ मध्ये आठ कोटींवर पोचला. 

पाच वर्षांतील शेती उत्पन्न (कोटी रुपये)

सरासरीच्या तुलनेत पावसाची टक्केवारी