शेळी, कोंबडीपालनातून बसवली शेतीची घडी

नेमके काय करायचे याची स्पष्टता असली की शेती किंवा कोणताही पूरक व्यवसाय यशस्वी झाल्याशिवाय राहत नाही. शेतीला जोड म्हणून केलेल्या शेळीपालन, कोंबडीपालन या व्यवसायातून हिवरा रोषणगाव (जि. जालना) येथील जगन्नाथ निलखन यांनी आपल्‍या शेती आणि उत्पन्नाची घडी बसवली आहे. शेती सुपीक आणि शाश्वत करण्यासाठी त्यांचे शेळी व कोंबडीपालन अनेकार्थाने महत्त्वाचे ठरत आहे. हिवरा रोषणगाव (ता. जि. जालना) येथील जगन्नाथ मुक्ताराम निलखन यांनी शिक्षणशास्त्र (डी.एड) पदविका घेतली. त्यानंतर मुक्त विद्यापीठातून कला शाखेची पदवी घेतानाच स्थापत्य विषयातील पदविकाही मिळवली. शिक्षणानंतर दोन ते तीन वर्षे नोकरीसाठी प्रयत्न केले. मात्र, उत्तम नोकरी मिळत नसल्याचे लक्षात येताच २०१६ मध्ये शेतीमध्ये लक्ष घातले. निलखन कुटुंबीयांकडे १९ एकर शेती असून, आई-वडिलांसह, पत्नी, मुलगी अशा पाच व्यक्ती आहेत. खरिपात सोयाबीन, कपाशी, तूर, कपाशीत आंतरपीक म्हणून मूग व उडीद तर रब्बीमध्ये हरभरा, ज्वारी व घरगुती वापरापुरता गहू अशी साधारण दोन्ही हंगामाची पीकपद्धती आहे. याशिवाय शेळीपालनाला सुरुवात केल्यापासून अर्धा एकरामध्ये मेथी घास, नेपियर गवत, बांधावर सुबाभूळ, बोर, बाभूळ, भोकर, आदी झाडांचे संगोपन जगन्नाथराव यांनी केले आहे.  शेळीपालनाची सुरुवात शेतीला जोड म्हणून उद्योगाच्या शोधात असलेल्या जगन्नाथरावांना शेळीपालनाने आकर्षित केले. त्यांनी २३ एप्रिल २०१६ ला १ गाभण शेळी व १ पाट विकत घेतली. पहिल्याच वेळी या शेळीने २ पाटी व १ बोकड या प्रमाणे ३ पिल्ले दिली. शेळीसोबत घेतलेल्या पाटीलाही १ बोकड झाला. म्हणजे ३ महिन्यात त्यांच्याकडे ४ पिल्ले व २ शेळ्या असे एकूण ६ नग तयार झाले. इथूनच त्यांच्या शेळीपालनाला सुरुवात झाली. त्यानंतर त्यांनी शेळ्या न विकता केवळ बोकडाची विक्री केली. शेळ्या व त्यापासून मिळणाऱ्या पिल्लांचे संगोपन करत शेळीपालन वाढवत नेले. आजपर्यंत त्यांनी ७२ नगाची विक्री केली. दर वर्षी बकरी ईदला २ या प्रमाणे आजवर ६ मोठे बोकड विकले.  आज त्यांच्याकडे ११ बोकड, ६ पाटी, ९ मोठ्या शेळ्या व १ मोठा बोकड असे एकूण २७ नग आहेत. संपूर्णपणे बंदिस्त पद्धतीने शेळीपालन केले जाते.  गावरान कोंबडीपालनाचा प्रवास जगन्नाथ निलखन यांनी दोन वर्षांपूर्वी गावरान कोंबडीपालनाचा निर्णय घेतला. सुरवातीला त्यांनी ९ कोंबड्या व २ कोंबडे असे एकूण ११ नग विकत घेतले. दोन महिन्याच्या संगोपनानंतर या कोंबड्या अंडी देऊ लागल्या. कोंबडी खुडूक झाली की अंड्यावर बसवून पिल्ले मिळवण्याचे धोरण ठेवले. सुरवातीला ९ पैकी ६ कोंबड्या पिल्ले काढण्यासाठी बसविल्या. या ६ कोंबड्यापासून प्रत्येकी ११ ते १४ या प्रमाणे ७४ पिल्ले मिळाली. चार महिन्यातच त्यांच्याकडे सुरवातीच्या ११ व ७४ पिल्ले असे ८५  नग तयार झाले. सुमारे ४ महिने सांभाळल्यानंतर आवश्यकतेनुसार त्यातील केवळ कोंबडे विक्री केली. पुढे जगन्नाथराव यांच्या कोंबडीपालनाचा विस्तार वाढत चालल्यानंतर त्यातील सांभाळता येईल, इतक्याच कोंबड्या शेडमध्ये ठेवत अन्य विक्री करण्याचे धोरण राबवले. त्यांच्याकडे पिल्ले ११० असून, मोठे पक्षी ८५ आहेत. कमी खर्चातून शेडची उभारणी

खाद्य व्यवस्थापन शेळीपालन हे पूर्णपणे बंदिस्त पद्धतीने करतात. त्यामुळे आवश्यक चारा उत्पादनासाठी अर्धा एकर शेतामध्ये मेथी घास, नेपियर गवत यांची लागवड केली आहे. बांधावरही विविध झाडे लावली आहे. विविध झाडांचा पाला व प्रति शेळी २०० ग्रॅम मका खाद्य म्हणून दिले जाते. कोंबड्यांना मका, बाजरी, ज्वारी, गहू, तांदूळ, गूळ आदींचा मिसळून तयार केलेला भरडा देतात. प्रति दिवस दोन किलो व दिवसाला दीड किलो तांदूळ शिजवून केलेला भात कोंबड्यांना दिला जातो.  कोंबडीपालन अर्थशास्त्र कोंबडीपालनातील गुंतवणूक

उत्पन्न

आजच्या घडीला तयार भांडवल

शेळीपालनाचे अर्थशास्त्र शेळीपालनातील गुंतवणूक 

व्यवस्थापनातील महत्त्वाचे...

शेतीसमोरील आव्हाने वाढत आहे. कधी अल्पवृष्टी तर कधी अतिवृष्टी या आपत्तीसोबत कीडरोगांचा प्रादुर्भाव यामुळे शेतातून मिळणारे उत्पन्न भरवशाचे राहिलेले नाही. अशा वेळी शेतीला जोड म्हणून पूरक व्यवसाय फायदेशीर राहू शकतो. जगन्नाथ निलखन यांच्याप्रमाणे कमी भांडवलात पूरक व्यवसाय केल्यास दैनंदिन उत्पन्नांची हमी मिळू शकते.  — डॉ. हनुमंत आगे, ७३५००१३१८१ (विषय विशेषज्ञ, कृषी विज्ञान केंद्र, खरपुडी, जि. जालना.) संपर्क- जगन्नाथ निलखन, ९९२१७७६१११