जमीन सुधारणेसाठी भूसुधारकांचा वापर

जमीन वारंवार लागवडीखाली असल्याने किंवा चुकीच्या मशागत पद्धतीमुळे जमिनीचा वरील थर कडक होतो. त्यामुळे पावसाचे पाणी जमिनीत मुरत नाही. अशा जमिनीत भूसुधारकांचा वापर केल्यास जमीन सच्छिद्र होऊन हवा खेळती राहण्यास मदत होते. जमिनीची गुणवत्ता ही मुख्यत्वेकरून जमिनीची खोली, सच्छिद्रता, पाणी झिरपण्याचा वेग, पाणी धरून ठेवण्याची क्षमता, घनता आणि अन्नद्रव्ये इत्यादींवर अवलंबून असते. परंतु, एकल पीकपद्धती, सेंद्रिय निविष्ठांचा कमी वापर, सुधारके नसलेली रासायनिक खते आणि पीक फेरपालट यांच्या अभावामुळे जमिनीची सुपीकता आणि उत्पादनातील सातत्य ढासळत चालले आहे. जमिनीची सुपीकता आणि उत्पादकता मिळविण्यासाठी भूसुधारके आणि जैविक खतांचा शास्त्रोक्त आणि किफायतशीर वापर करणे आवश्‍यक आहे. जमिनीचा पोत आणि अन्नद्रव्यांची कार्यक्षमता वाढविण्यासाठी तसेच जमिनीची सुधारणा घडवून आणण्यासाठी उपयोगी येणाऱ्या निविष्ठांना भूसुधारके म्हणतात. सेंद्रिय भूसुधारके आणि रासायनिक किंवा नैसर्गिक भूसुधारके असे प्रकार आहेत.

सेंद्रिय भूसुधारके 

भूसुधारकांचे जमीन व्यवस्थापनामध्ये महत्त्व 

समस्यायुक्त जमिनीमध्ये भूसुधारकांचे महत्त्व 

पीक अवशेष

विविध पिकांद्वारे मिळणारे अवशेष  

सेंद्रिय खते या प्रकारच्या खतामध्ये शेणखत, गांडूळखत, जैविक खत, हिरवळीचे खत, फॉस्फो कंपोस्ट आणि पीक अवशेष यांचा समावेश होतो. ही खते जमिनीस सच्छिद्र करण्यास मदत करतात. सेंद्रिय आम्ले तयार करतात. सेंद्रिय खतांमुळे रासायनिक खतांची कार्यक्षमता सुधारण्यास मदत होते. तक्त्यामध्ये निर्देशित खत एक टन प्रति एकर वापरल्यास खालीलप्रमाणे नत्र, स्फुरद आणि पालाश उपलब्ध होतात.  

हिरवळीची खते हिरवळीची खते मुख्यतः नत्राचा पुरवठा करतात. मुख्य पीक उभे असताना हिरवळीचे खत जमिनीत गाडले जाते.

टीप-  हिरवळीच्या खतांमधून स्फुरद आणि पालाश उपलब्ध होते. परंतु, नत्रापेक्षा त्याची मात्रा कमी असते. विविध प्रकारच्या ढेप वापरल्यास अन्नद्रव्यांचा पुरवठा केला जातो.

संपर्क - डॉ. नितीन कोंडे, ९८२२८७५३७५ (मृद विज्ञान आणि कृषी रसायनशास्त्र विभाग, डॉ. पंजाबराव देशमुख कृषी विद्यापीठ, अकोला)