डाळिंब बागांसाठी पाण्याचे व्यवस्थापन

जानेवारी अखेरपासून पाण्याची उपलब्धता कमी होत जाते. निर्यातक्षम डाळिंब बागेसाठी पाण्याचे व्यवस्थापन करताना बाष्पीभवन, बाष्पोत्सर्जन, पीक गुणांक यांचा आधार घ्यावा. पीक उत्पादनामध्ये पाणी व्यवस्थापनाला अनन्यसाधारण महत्त्व आहे. वनस्पतींच्या वाढीच्या व तग धरण्याच्या विविध अवस्थेत पाण्याची आवश्यकता असते. पाण्याचे प्रमाण (कमी किंवा जास्त) असल्यास वनस्पतींच्या वाढ आणि विकासावर थेट परिणाम करतात. उत्पादन आणि गुणवत्ता यावर विपरीत परिणाम होतो. पिकांसाठी सिंचनाची नेमकी आवश्यकता निश्‍चित करण्यासाठी बाष्पीभवन, बाष्पोत्सर्जन यांचे योग्य ज्ञान गरजेचे आहे. या दोन्ही घटकांमुळे कमी होणाऱ्या पाण्याची भरपाई सिंचनातून करावी लागते. हे दोन्ही घटक समजल्यास पाणी व्यवस्थापन किंवा सिंचनाचे योग्य वेळापत्रक करता येते. पिकाला लागणाऱ्या पाण्याची गरज ही लिटर प्रति दिवस, मिलिमीटर प्रति दिवस, मिलिमीटर प्रति महिना किंवा मिलिमीटर प्रति हंगाम या प्रमाणे व्यक्त केली जाते. त्या प्रमाणे व्यवस्थापन केले जाते. डाळिंब उत्पादनामध्ये भारत पहिल्या क्रमांकावर असला, तरी डाळिंबाची हेक्टरी उत्पादकता ही अन्य देशांच्या तुलनेत कमी आहे. त्यामागे पाण्याचे अयोग्य व्यवस्थापन हे महत्त्वाचे कारण आहे.  मुळात सिंचनासाठी पाण्याची उपलब्धता कमी असून, डाळिंब पिकास गरजेनुसार पाणी देण्याची गरज आहे. 

महत्त्वाचे मुद्दे 

संपर्क- डॉ. अरुण भगत,  ७३८७१२६८९१, (संशोधक, वॉटरशेड ऑर्गनायझेशन ट्रस्ट, पुणे)  डॉ. देवदास मेश्राम,  ७५०७१९२६०६ (मुख्य शास्त्रज्ञ, राष्ट्रीय डाळिंब संशोधन केंद्र, सोलापूर)