गहू पिकासाठी पाणी व्यवस्थापन

जमिनीच्या मगदुराप्रमाणे गहू पिकाला १५ ते २० दिवसांच्या अंतराने विविध अवस्थेत पाणी द्यावे. मुकूटमुळे, फुटवे, फुलोरा आणि दुधाळ अवस्था या अत्यंत महत्त्वाच्या असून या काळात पाण्याच्या पाळ्या द्याव्यात. जमिनीच्या मगदुराप्रमाणे गहू पिकाला १५ ते २० दिवसांच्या अंतराने विविध अवस्थेत पाणी द्यावे. मुकूटमुळे, फुटवे, फुलोरा आणि दुधाळ अवस्था या अत्यंत महत्त्वाच्या असून या काळात पाण्याच्या पाळ्या द्याव्यात. सिंचनाची उपलब्धता कमी असल्यास पाणी पाळ्याचे नियोजन खालील प्रमाणे करावे. दाणे पक्व होण्याच्या अवस्थेत पिकास पाणी देऊ नये. त्यामुळे पीक लोळण्याची व बुरशीजन्य रोग येण्याची शक्यता असते. अशा लोळलेल्या पिकात उंदरांचा प्रादुर्भावही जास्त होतो. वाढीच्या प्रमुख अवस्था आणि पाण्याचा ताण पडल्यास उत्पादनावर होणारे परिणाम  मुकुटमुळे फुटण्याच्या वेळी- (पेरणीनंतर २१-२५ दिवसांनी) या वेळी जमिनीत पाण्याची उपलब्धता कमी असल्यामुळे मुकुटमुळे कमी फुटतात. फुटलेल्या मुळ्या जास्त पसरत नाहीत. फुटवे कमी येतात. गहू काढणीस लवकर येतो. उत्पादनात घट येते. फुटवे फुटण्याची अवस्था- (पेरणीनंतर ३५-४० दिवसांनी)  ओंब्या कमी बाहेर पडतात. बाहेर पडलेल्या ओब्यांची लांबी कमी होते व पर्यायाने उत्पादनात घट येते. पीक फुलोऱ्यात येण्याची अवस्था- पेरणीनंतर ६०-७० दिवसांनी)  परागीभवन कमी होऊन दाण्याची संख्या घटते व पर्यायाने उत्पादन घटते. दाण्यात चीक भरण्याची अवस्था- (पेरणीनंतर ८०-९० दिवसांनी)  या अवस्थेत दाणे पोसतात, त्यांचा आकार वाढतो. परंतु जमिनीत ओलावा कमी असल्यास दाण्याचा आकार लहान होतो व वजन कमी होते. दाणे भरण्याची अवस्था((पेरणीनंतर ९०-१०० दिवसांनी) 

पाण्याचे योग्य नियोजन ज्या शेतकऱ्यांकडे पुरेसे प्रमाणात पाणी उपलब्ध नाही अशा परिस्थितीत पाण्याचे योग्य नियोजन करणे अत्यंत गरजेचे आहे. पाणी अपुरे असल्यास व एक ते पाच पाणी देणे शक्य असल्यास ते पुढील प्रमाणे दयावे.  

आंतरमशागत

संपर्क ः डॉ. विजेंद्र बाविस्कर- ८३७४१७४७९७ (लेखक अखिल भारतीय समन्वित गहू संशोधन प्रकल्प, आघारकर संशोधन संस्था, पुणे येथे कार्यरत आहेत.