आंतरपिकांतून कुटुंबाचे अर्थकारण केले सक्षम

माचले (ता. चोपडा, जि. जळगाव) येथील दीपक माणिक पाटील हे आपल्या २३ एकर शेतीबरोबर निम्म्या खर्चाने १० एकर शेती करतात. यात केळी, कापूस या मुख्य पिकांसोबत खुबीने आंतरपिकाचे नियोजन करतात. यातून खर्च आणि उत्पन्नांचे एक आपले गणित त्यांनी बसवले आहे. शेती व्यवस्थापनासाठी अधिक वेळ देत शेती कायम नफ्यात राखण्याचा त्यांचा प्रयत्न असतो. .................... जळगाव जिल्ह्यातील माचले (ता. चोपडा) गावचे शिवार केळी, कापूस, भुईमुगाच्या शेतीसाठी प्रसिद्ध आहे. काळ्या कसदार जमिनीमुळे कपाशीचे पीक जोमदार येते. तापी व सातपुडा पर्वतातून येणाऱ्या गूळ नदीच्या पाण्याचा लाभ या शिवाराला होतो. येथील दीपक माणिक पाटील यांच्याकडे २३ एकर शेती आहे. सिंचनासाठी पाच कूपनलिका असून, कुटुंबीयांसह तीन सालगड्यांच्या साह्याने शेतीचे व्यवस्थापन केले जाते. स्वतःच्या शेतीबरोबरच निम्म्या खर्च आणि फायद्यावर दुसऱ्या शेतकऱ्यांची १० एकर शेती दरवर्षी कसतात. पदवीधर झाल्यानंतर त्यांच्यावर आलेली शेतीची जबाबदारी ते सांभाळतात. पिकांचे नियोजन ः

सघन लागवड

कपाशीचा आर्थिक ताळेबंद

आंतरपिकांचा प्रयोग केळीची लागवड ऑक्‍टोबर, नोव्हेंबरमध्ये करतात. मागील तीन वर्षांपासून तीन ते चार एकर केळीमध्ये टिंडा, कलिंगड या वेलवर्गीय पिकांची लागवड करतात. त्यामुळे केळी पिकाला उष्णतेचा फटका बसत नाही, नैसर्गिक आच्छादनामुळे पाण्याची बचत होते. सोबत आंतरपिकातून उत्पन्न मिळते. टिंडा पीक ः मागील वर्षी उन्हाळ्याच्या सुरुवातीला दीड एकर केळीत टिंडाची लागवड केली होती. त्यामुळे पिकाचे उष्णतेपासून संरक्षण झाले. उन्हाळ्यात केळीला केवळ प्रतिदिन १५ ते १८ लीटर प्रतिझाड पाणी द्यावे लागले. प्रतिझाड दोन ते तीन लीटर पाण्याची बचत झाली. टिंडा पिकातून एकूण एक लाख १७ हजार रुपये उत्पन्न मिळाले. तर त्यासाठी एकूण ४८ हजार रुपये खर्च आला होता. कलिंगड पीक ः जानेवारी किंवा फेब्रुवारीच्या सुरुवातीला केळी पिकात दरवर्षी दोन ते चार एकर कलिंगडाची लागवड करतात. मागील हंगामात दोन एकरात कलिंगड होते. कलिंगडाचे एकरी २२ मेट्रिक टन उत्पादन आले होते. त्याला एकरी ४० हजार रुपये खर्च आला. त्यातून एकरी ६० हजार रुपये निव्वळ नफा सुटला. या आंतरपिकांचे वेल मे महिन्याच्या मध्यापर्यंत राहू देतात. तापमान कमी झाल्यावर व ढगाळ वातावरण तयार झाल्यानंतर हे वेल आठवडाभरात शेतातून काढून घेतात. मुख्य केळी पिकाचा ताळेबंद केळीची लागवड करताना पारंपरिक वाण व ऊतिसंवर्धित रोपांचा उपयोग करतात. दरवर्षी ऊतिसंवर्धित रोपांच्या बागेत किमान तीन एकर केळीचा खोडवा (पिलूबाग) घेतात. पिलूबागला नव्याने मशागत, लागवड, ठिबक याचा खर्च नसतो. शिवाय आठ महिन्यांत क्षेत्रात काढणी होऊन ते रिकामे करता येते. केळीसाठी एकरी ५२ ते ५४ हजार रुपये खर्च येतो. तर उत्पादन हेक्‍टरी ५५ मेट्रिक टन घेतात. जागेवरच केळीची विक्री होते. केळीला २०१८ मध्ये प्रतिक्विंटल सरासरी १०००, २०१९ मध्ये ११०० रुपये दर मिळाला. भुईमूग

फेरपालट, पीक अवशेष, शेणखत ही त्रिसूत्री

वेळीच देखभालीमुळे होते खर्चात बचत अनेकजण ठिबक सिंचन लावल्यानंतर त्याच्या देखभालीची व्यवस्थित काळजी घेत नाहीत. मात्र, पाण्यातील क्षार, खतांचा साका होणे अशा अनेक कारणांमुळे त्याची छिद्रे बंद होतात. हे टाळण्यासाठी पिकाच्या लागवडीपूर्वी लॅटरलवर आम्लाची प्रक्रिया करतात. तसेच काही दिवसांनी बॅक फ्लशिंगमुळेही फिल्टर व लॅटरलमधील गाळ, अवशेष बाहेर काढले जातात. थोड्या काळजीमुळे ठिबक सिंचन वर्षानुवर्षे उत्तम काम करते. ठिबक बदलण्याचा खर्च वाचतो. दीपक पाटील, ९७६४९५६०६२, ७०२०६०३७९८