सध्या थंडीमध्ये वाढ होत असून, विविध अवस्थेतील रेशीम कीटकांच्या वाढीवर त्याचा विपरीत परिणाम होऊ शकतो. वाढीच्या विविध अवस्थेत योग्य प्रकारे काळजी घेतल्यास चांगले रेशीम उत्पादन घेणे शक्य होते. रेशीम कीटकाची कात अवस्थेत घ्यावयाची काळजी
कात अवस्थेत ९० टक्के रेशीम कीटक कातीवर बसल्यानंतर पाने/ फांद्या खाद्य देणे पूर्णतः बंद करावे. संगोपन रॅक कोरडे ठेवावे. हवा खेळती राहील याची काळजी घ्यावी. दुसऱ्या दिवशी २४ तासांपर्यंत ९५ टक्के रेशीम कीटक कात अवस्थेतून बाहेर आल्यानंतर पाने/ फांद्या खाद्य द्यावे. कात अवस्थेतून उठल्यानंतर खाद्य देण्याआदी अर्धा तास शिफारशीत निर्जंतुक पावडर किंवा चुना सच्छिद्र कापडाची पुरचुंडीच्या साह्याने सम प्रमाणात रेशीम कीटकवर धुरळणी करावी. नंतर खाद्य द्यावे. पहिल्या, दुसऱ्या व तिसऱ्या कात अवस्थेतून बाहेर आलेल्या रेशीम कीटकांना कोवळा तुती पाला बतईच्या साह्याने पाट्यावर कापून ०.५, २.५ ते ३ चौरस सें.मी. आकाराचे तुकडे करून खाद्य द्यावे. संगोपन ट्रे स्वच्छतेच्या वेळी नायलॉन/ सुती जाळीचा वापर करावा. संगोपन ट्रे स्वच्छतेनंतर रेशीम कीटकांची विष्ठा, शिल्लक राहिलेली पाने इत्यादी कंपोस्ट खड्ड्यात संगोपनगृहापासून दूर अंतरावर गाडून टाकण्याची व्यवस्था करावी. उझी माशी प्रादुर्भाव टाळण्यासाठी शिल्लक फांद्या खाद्य व कीटकाची विष्ट वेगळी करावी. विष्ठेमध्ये उझीमाशीची कोष राहतात. रेशीम कीटकाच्या कोष बांधणीच्या वेळी घ्यावयाची काळजी
प्लॅस्टिकच्या दुमडणाऱ्या नेत्रिकांचा वापर रेशीम कीटकांना कोष बांधणीसाठी करावा. नेत्रिकाआधी दुमडून ७५ टक्के रेशीम कोष बांधणीला सुरुवात केल्यानंतर रॅकवर पसराव्यात. कोष बांधणीच्या काळात संगोपनगृहात २४ ते २५ अंश सेल्सिअस तापमान आणि ६० ते ६५ टक्के आर्द्रता राहील याची काळजी घ्यावी. एका नेत्रिकेवर ४५ ते ५० रेशीम कीटक प्रतिचौरस फूटप्रमाणे कोष बांधणीसाठी रेशीम कीटक सोडावेत. ९०० रेशीम कीटक ६ बाय ४ फूट बांबू चंद्रिकेवर सोडावेत. कोष बांधणीसाठी वेगळ्या संगोपनगृहात चंद्रिका किंवा नेत्रिका रॅकवर ठेवाव्यात. किंवा व्हरांड्यात सावलीत ठेवण्याची व्यवस्था करावी. रेशीम कीटक कोष बांधणीवर गेल्यापासून ५ व्या दिवशी कोषाची काढणी करावी. सहाव्या दिवशी रेशीम कोष बाजारपेठेत न्यावयाच्या अगोदर डागाळलेले, पोचट कोष, वाकड्या आकाराचे किंवा डबल कोष निवडून वेगळे करावेत. | रेशीम कीटक कात अवस्थेतून बाहेर आल्यानंतर प्रत्येक कात अवस्था पूर्ण झाल्यास निर्जंतुक धुरळीचे प्रमाण |
| कात अवस्था | निर्जंतुक पावडर (ग्रॅम) |
| पहिल्या अवस्थेतून | ५० |
| दुसऱ्या अवस्थेतून | १०० |
| तिसऱ्या अवस्थेतून | ६०० |
| चौथ्या अवस्थेतून | १२५० |
| पाचव्या अवस्थेतून | २००० |
केंद्रीय रेशीम मंडळ बंगळूर आणि रेशीम संचालनालयाच्या शिफारशीप्रमाणे कीटक संगोपनगृह पक्‍क्‍या सिमेंट काँक्रीटमध्ये बांधलेले व सिमेंट पत्र्याचे असावे. यात तापमान व आर्द्रता नियंत्रण करणे सोपे जाते. दुबार रेशीम कीटक संकरवाण संगोपनगृहाची आवश्यकता
दुबार रेशीम कीटक संकरवाण संगोपनासाठी स्वतंत्र संगोपनगृह असावे. निर्जंतुकीकरण, स्वच्छता किंवा संगोपनाचे वातावरण उपलब्ध होईल. संगोपनगृहास दोन्ही बाजूस व्हरांडा असावा. खिडक्यांना पक्की तावदाने, खाली आणि वर झरोका असावा. हवा खेळती राहते. खिडक्यांना वायरमेश किंवा जीआय वायरच्या जाळ्या बसवून घेतल्यास ऊझी माशीचा प्रादुर्भाव टाळता येतो. तुती पाने/फांद्या खाद्य साठवणीसाठी स्वतंत्र अंधार खोलीची व्यवस्था असावी. ऊझी माशीचा प्रादुर्भाव टाळण्यासोबतच तुती पानाची प्रत व त्यातील पाण्याचे प्रमाण मर्यादित ठेवता येते. छतावर गवत, काडीकचरा किंवा नारळाच्या झावळ्यांचा वापर आच्छादन म्हणून करावा. त्याने संगोपनगृहाचे तापमान मर्यादित ठेवण्यास मदत होते. छतावर कुलगार्ड पेंट कोटिंग केले तर ३ ते ४ अंश सेल्सिअस तापमान कमी होते. संगोपनगृहाच्या आजूबाजूस उंच झाडांची लागवड केल्यास उन्हाळ्यात तापमान व आर्द्रता मर्यादेत राखण्यास मदत होते. १०० अंडीपुंजांच्या संगोपनासाठी संगोपन रॅकमध्ये ८०० ते १००० चौ. फूट चटई क्षेत्र असणे आवश्यक असते. डॉ. चंद्रकांत लटपटे, ७५८८६१२६२२ योगेश मात्रे, ७३८७५२१९५७ (डॉ. लटपटे हे रेशीम संशोधन योजना, वसंतराव नाईक मराठवाडा कृषी विद्यापीठ, परभणी येथे प्रभारी अधिकारी असून, योगेश मात्रे आचार्य पदवीचे विद्यार्थी आहेत.)
