कोरडवाहू पिकाकरिता तीन वर्षातून एकदा खोल नांगरणी करावी. बागायती कपाशी लागवडीकरिता अगोदरचे पीक निघाल्यानंतर त्वरित २०-२५ से.मी. खोलवर नांगरणी करावी. जमिनीच्या नांगरणी नंतर उभी आडवी वखरणी करावी. ही सर्व मशागतीची कामे उताराला आडवी करावीत. शेवटच्या वखरणीपूर्वी कोरडवाहू पिकासाठी शेतात हेक्टरी १२ ते १५ गाड्या चांगले कुजलेले शेणखत, तर बागायती लागवडीसाठी २०-२५ गाड्या चांगले कुजलेले शेणखत /कंपोस्ट खत शेतात सम प्रमाणात पसरून टाकावे. उपलब्ध असल्यास गांडूळखत प्रती हेक्टरी २.५ टन शेणखत/ कंपोस्ट खतासोबत शेतात टाकून वखरवाही करून जमिनीत एकसारखे मिसळून घ्यावे. जांभूळवाहीची वाट पाहावी. बागायती कपाशी ठिबक सिंचनावर घ्यावयाची असल्यास ठिबक संचाची मांडणी व फर्टीगेशन युनिट यांचे योग्य नियोजन करावे. बोंडअळीचा होणारा प्रादुर्भाव टाळण्यासाठी पूर्व हंगामी कपाशीची लागवड टाळावी. बियाणे खरेदी करताना पक्क्या बिलासह नामांकित कंपन्यांचे बीटी कापूस बियाणे किंवा विद्यापीठ निर्मित सुधारित व सरळ वाण खरेदी करावे. कोरडवाहू कापसाची पेरणी १५-३० जून किंवा मॉन्सूनचा ७५ ते १०० मिमी पाऊस (पेरणीयोग्य) झाल्यावर लवकरात लवकर पेरणी करावी. जांभूळवाही करूनच पेरणी करावी. जांभूळवाही केल्यास तणांचा प्रादुर्भाव २० टक्क्यांनी कमी होतो. विदर्भामध्ये कपाशीचे पीक बहुतांशी मोसमी पावसावर अवलंबून आहे. त्यामुळे या पिकासाठी उत्तम जलधारणा शक्ती असणारी जमीन निवडावी. अति खोल व खोल जमिनीमध्ये (९० सें.मी.च्या वर) कपाशीचे सलग पीक घ्यावे. जमिनीच्या मगदुरानुसार कापूस वाणाची निवड करावी. पिकाच्या लागवडीतील अंतर ठेवावे. उथळ व हलक्या जमिनीत बीटी कपाशीची लागवड करू नये. मागील वर्षी ज्या शेतात सोयाबीन, मुग, उडीद, तूर, किंवा ज्वारी यासारखी पिके घेतली, त्या शेतात पीक फेरपालट म्हणून कपाशीची लागवड करावी. भारी काळ्या कापसाच्या जमिनीकरिता रस शोषक किडीस सहनशील (लवयुक्त) बीटी हायब्रीड (१८० दिवसापेक्षा कमी कालावधीचे) निवड करावी. -मध्यम ते भारी जमिनीमध्ये अधिक आर्थिक मिळकतीकरिता शिफारशीनुसार प्रभावी आंतरपीक पद्धतीमध्ये कापूस+मुग,(१:१) किंवा कापूस+उडीद किंवा लवकर येणाऱ्या सोयाबीन जाती (१:१) चा अवलंब करावा. तसेच कपाशी+ज्वारी+तूर+ज्वारी (६:१:२:१ ओळी) या आंतरपीक पद्धतीचा अवलंब करावा. तसेच कपाशीच्या ८ ते १० ओळीनंतर तूर पिकाचे आंतरपीक घ्यावे. पेरणीकरिता दर्जेदार, बीज प्रक्रिया केलेल्या व शिफारस केलेल्या वाणांचे शक्यतोवर तंतू विरहीत बियाण्याचा वापर करावा. बीज प्रक्रिया केलेली नसल्यास पेरणी पूर्वी बियाण्यास कार्बोक्झीन १ ग्रॅम किंवा थायरम ३ ग्रॅम याप्रमाणे बीज प्रक्रिया करावी. संकरित बागायती कपाशी पेरणीकरिता लागवडीची पद्धत, सरी वरंबा, कुशा पद्धत किंवा ठिबक सिंचनाचा अवलंब करावा. भारी जमिनीकरिता लागवडीचे अंतर १२० x ६० किंवा १२० x ९० सेंमी. ठेवावे. बियाण्याचे हेक्टरी प्रमाण २-२.५ किलो घेऊन रासायनिक खते १००:५०:५० नत्र, स्फुरद व पालाश या मात्रेत द्यावे. कोरडवाहू देशी कपाशी लागवडीकरिता देशी सुधारित जाती एकेए-५, एकेए-७, एकेए-८, एकेए-८४०१ या वाणांची निवड करावी. पेरणी सरत्याने किंवा टोकून करावी. देशी कपाशीसाठी अंतर ६० x १५ सेमी. किंवा ६० x ३० सेंमी. ठेवावे. हेक्टरी बियाण्याचे प्रमाण १२-१५ किलो वापरावे. देशी कपाशीकरिता ४०:२०:२० किलो नत्र, स्फुरद व पालाश प्रती हेक्टरी द्यावा. कोरडवाहू अमेरिकन सुधारित कापूस लागवडीकरिता एकेएच ०९-५ ( सुवर्ण शुभ्रा), पिकेव्ही रजत, एकेएच-८८२८, हे वाण ६० x ३० सेंमी. अंतरावर पेरावे. एकेएच-० ८१ या वाणाची ६० x १५ सेमी.अंतरावर पेरणी करावी. रासायनिक खताची मात्रा ६०:३०:३० किलो नत्र, स्फुरद व पालाश प्रती हेक्टरी द्यावी. (६५ किलो युरिया, १८७ किलो सिंगल सुपर फॉस्फेट ५० किलो म्युरेट ऑफ पोटॅश आणि लागवडीनंतर ३० दिवसांनी ६५ किलो युरिया प्रती हेक्टरी द्यावा. अति घनता लागवडीकरिता एकेएच -० ८१ या वाणाची ६० x १० सेंमी. अंतरावर हेक्टरी १५ किलो बियाणे घेऊन लागवड करावी. देशी संकरित कापूस लागवडीकरिता पिकेव्ही डीएच-१ व पिकेव्ही सुवर्णा या वाणांची लागवड करावी. योग्य खत व्यवस्थापनाकरिता ६०:३०:३० किलो नत्र,स्फुरद व पालाश प्रती हेक्टरी द्यावे. (६५ किलो युरिया, १८७ किलो सिंगल सुपर फॉस्फेट व ५० किलो म्युरेट ऑफ पोटॅश). कोरडवाहू बीटी वाण ९० x ४५ सेंमी. अंतरावर पेरावे आणि ओलितासाठी हे अंतर १२० x ३० सेंमी.ठेवावे. कोरडवाहू बीटी कपाशी करिता ६०:३०:३० किलो नत्र, स्फुरद व पालाश प्रती हेक्टरी द्यावे. (६५ किलो युरिया, १८७ किलो सिंगल सुपर फॉस्फेट ५० किलो म्युरेट ऑफ पोटॅश). माती परीक्षणानुसार रासायनिक खतांचे नियोजन केल्यास अधिक फायदेशीर ठरते. बागायती बीटी कपाशीसाठी १२०:६०:६० किलो नत्र, स्फुरद व पालाश प्रती हेक्टरी द्यावे. (८७ किलो युरिया, ३७५ किलो सिंगल सुपर फॉस्फेट आणि १०० किलो म्युरेट ऑफ पोटॅश पेरणी सोबत व पेरणी नंतर ३० दिवसांनी ८७ किलो युरिया आणि ६० दिवसांनी ८७ किलो युरिया प्रती हेक्टरी द्यावा.) डॉ. संजय काकडे, ९८२२२३८७८० (कापूस संशोधन विभाग, डॉ. पंजाबराव देशमुख कृषी विद्यापीठ, अकोला.
