पावसाच्या ताणाच्‍या काळात पिकांतील तणांचे नियंत्रण करावे. कोळप्याने वरचेवर उथळ मशागत करावी. यामुळे पिकाबरोबर तणांची स्‍पर्धा कमी होऊन जमिनीतील ओलावा जास्‍त काळ टिकेल. पिकांची उगवण झाल्‍यावर १५ ते २० दिवसांनंतर पिकामध्‍ये ४ ते ६ ओळीनंतर बळीराम नांगर किंवा कोळप्‍याच्‍या मदतीने सऱ्या काढाव्‍यात. यामुळे सुरवातीस पडलेला पाऊस सऱ्यामध्‍ये साठविला जाऊन पाण्‍याची उपलब्‍धता वाढते. या वर्षी पावसाचे आगमन वेळेपूर्वी होऊन जून महिन्याच्या पहिल्या पंधरवाड्यात चांगला पाऊस झाला परंतु, मागील काही दिवसांपासून पावसाने उघडीप दिली आहे. सध्याच्या परिस्थतीचा विचार केला तर ५० टक्के पेरण्या पूर्ण झालेल्या आहेत. पावसाच्या वितरणामध्ये तफावत दिसून येत आहे.
| पीक नियोजनाची पद्धती | ||
| पेरणीयोग्‍य पावसाचा आगमन कालावधी | कोणती पिके घ्‍यावीत | कोणती पिके घेऊ नयेत |
| १६ जुलै ते ३१ जुलै | सं. बाजरी, सूर्यफूल, बाजरी + तूर, एरंडी + धने, एरंडी + तूर | कापूस, सं. ज्‍वारी, भुईमूग |
| १ ऑगस्‍ट ते १५ ऑगस्‍ट | एरंडी आणि तीळ सं. बाजरी, रागी, सूर्यफूल, तूर, एरंडी + धने, एरंडी + तूर, एरंडी आणि धने (अपरिहार्य परिस्थितीत) | कापूस, सं. ज्‍वारी, भुईमूग |
| १६ ऑगस्‍ट ते ३१ ऑगस्‍ट | सं. बाजरी, सूर्यफुल, तूर, एरंडी + धने, एरंडी + तूर आणि धने | कापूस, सं. ज्‍वारी, भुईमूग, रागी आणि तीळ |
टीप ः सर्वसाधारणपणे उशिरा पेरणीसाठी तूर, बाजरी, सूर्यफुल, एरंडी आणि हलक्‍या जमिनीसाठी एरंडी, तीळ आणि कारळ ही पिके चांगली आढळून आली आहेत. उशिरा पडलेला जास्‍त प्रमाणातील पाऊस आणि अतिवृष्‍टीच्‍या वर्षात सार्वाधिक नफा तूर या पिकापासून मिळालेला आहे. पावसाच्या ताणांमुळे निर्माण झालेल्या परिस्थितीतील व्‍यवस्‍थापन : आपत्‍कालीन परिस्थितीत शिफारस करण्‍यात आलेली पिके आणि पीक पध्‍दती घेतल्‍यानंतर पावसाच्या ताण पिकाच्या कोणत्‍याही कालावधीत पडू शकतो. खरीप हंगामाच्‍या सुरवातीस पावसाचा ताण : १) हंगामाच्‍या सुरवातीस पावसाचा ताण हा खरी हंगामातील पिके पेरल्‍याबरोबर अथवा मुळातच पावसाला उशिरा सुरवात झाल्‍यानंतर पडतो. खरीप पिकांची पेरणी झाल्‍याबरोबर पावसाचा ताण पडल्‍यास पिकांची कोवळी रोपे सुकतात. काही रोपे मरून जातात आणि पर्यायाने झाडांची प्रमाणित संख्‍या राखली जात नाही. अशा परिस्थितीत झाडांची संख्‍या २५ टक्के प्रमाणित संख्‍येपेक्षा कमी असल्यास पिकामधील नांगे भरून काढावीत. नांगे भरताना बी योग्‍य ओलीत पडल्‍याची दक्षता घ्‍यावी. कोवळ्या रोपांना मातीचा आधार द्यावा. २) जर झाडांची संख्‍या ५० टक्‍क्यांपेक्षा कमी असेल आणि रोपे वाळण्‍याचे प्रमाण मोठ्या प्रमाणात असेल तर पेरलेले पीक मोडून नव्‍याने पेरणी करावी त्‍यासाठी लेखातील चौकटीमध्‍ये दर्शविलेल्‍या प्रमाणे त्‍या त्‍या वेळी योग्‍य पिके आणि पीक पध्‍दती पेराव्‍यात, ज्‍यामुळे होणारे नुकसान कमी प्रमाणात होऊन चांगला फायदा मिळतो. हंगामाच्‍या मध्‍यम कालावधीत पावसाचा ताण : १) पावसाच्या ताणाच्‍या काळात पिकांतील तणांचे नियंत्रण करावे. कोळप्याने वरचेवर उथळ मशागत करावी. यामुळे पिकाबरोबर तणांची स्‍पर्धा कमी होऊन जमिनीतील ओलावा जास्‍त काळ टिकेल. २) शेतातील कडीकचरा तसेच काढलेले अर्धवट सुकलेले तण शेतामध्‍ये पसरून टाकावे, ज्‍यामुळे जमिनीतील पाण्‍याचे बाष्‍पीभवन कमी होऊन पाण्‍याची उपलब्‍धता वाढते. ३) पिकांची उगवण झाल्‍यावर सर्वसाधारण १५ ते २० दिवसांनंतर पिकामध्‍ये ४ ते ६ ओळीनंतर बळीराम नांगराने अथवा कोळप्‍याच्‍या मदतीने सऱ्या काढाव्‍यात. यामुळे सुरवातीस पडलेला पाऊस सऱ्यामध्‍ये साठविला जाऊन पाण्‍याची उपलब्‍धता वाढते. उत्‍पादनात १५-२० टक्के वाढ होते. ४) पिकाच्या अवस्थेनुसार जमिनीतील ओलावा कमी झाल्यास अन्नद्रव्यांची मात्रा फवारणीतून द्यावी. यामध्ये पीक ३० दिवसांपर्यंत असल्यास पोटॅशिअम नायट्रेट १०० ग्रॅम प्रती १० लिटर पाण्यात मिसळून फवारणी करावी. त्यामुळे पिकांची पाण्याचा ताण सहन करण्याची क्षमता वाढते. ५) या काळात विहिरीमध्‍ये अथवा शेततळ्यात पाणी असल्यास पिकाला संरक्षित पाणी द्यावे. आंतरपिकावर द्या भर ः १) संशोधनातून असे निदर्शनास आले की आपत्‍कालीन परिस्थितीत कोणतेही सलग एक पीक घेण्‍यापेक्षा मुख्य पीक आधारित आंतरपीक पध्‍दती, शिफारस केलेल्‍या प्रमाणानुसार घेणे जास्‍त फायद्याचे ठरते जसे : ज्‍वारी + तूर (३:३ किंवा ४:२ ओळी), बाजरी + तूर (३:३), एरंडी + धने (१:२ ओळी). २) या पध्‍दतीने आंतरपीक पध्‍दतीचे अवलंबन करावे. आपत्‍कालीन पीक परिस्थितीत रोग आणि किडीचे प्रमाण जास्‍त असल्‍याची शक्‍ता असते त्यामुळे रोग प्रतिबंधक आणि किडींना कमी बळी पडणाऱ्या पिकांच्‍या जातींची निवड करावी. संपर्क ः डॉ. भगवान आसेवार-९४२००३७३५९ (मुख्य शास्त्रज्ञ, अखिल भारतीय समन्वयीत कोरडवाहू शेती संशोधन प्रकल्प, वसंतराव नाईक मराठवाडा कृषी विद्यापीठ, परभणी)
Read the Latest Agriculture News in Marathi & Watch Agriculture videos on Agrowon. Get the Latest Farming Updates on Market Intelligence, Market updates, Bazar Bhav, Animal Care, Weather Updates and Farmer Success Stories in Marathi.
ताज्या कृषी घडामोडींसाठी फेसबुक, ट्विटर, इन्स्टाग्राम , टेलिग्रामवर आणि व्हॉट्सॲप आम्हाला फॉलो करा. तसेच, ॲग्रोवनच्या यूट्यूब चॅनेलला आजच सबस्क्राइब करा.