ग्रामीण भागातील निर्मिती करणाऱ्या एका छोट्या उद्योगाचे विश्लेषण करून अधिक माहिती मिळवण्याची गरज असते. चिवडा निर्मितीच्या उद्योगातील निर्णय कसे घ्यावेत, याची माहिती आजच्या लेखात घेत आहोत. उद्योगांची ढोबळमानाने उत्पादन आणि सेवा अशा दोन क्षेत्रात विभागणी केली जाते. सामान्यतः वस्तू तयार करणारे उद्योग हे उत्पादन क्षेत्र, तर सेवा देणारे उद्योग हे सेवा क्षेत्र. त्यानंतर उद्योगाच्या आकारानुसार विशेषतः सूक्ष्म, लघु व मध्यम मंत्रालयाच्या नवीन अधिपत्रानुसार उत्पादन व सेवा क्षेत्रातील उद्योगांचे सूक्ष्म, लघु व मध्यम वर्गीकरण हे त्यांच्या यंत्रसामुग्रीतील गुंतवणुकीनुसार किंवा त्यांच्या उलाढाली (टर्न ओव्हर) नुसार ठरवतात.
उत्पादन करणारे उद्योग हे कच्च्या मालापासून ग्राहकांसाठी नवीन उत्पादनाची निर्मिती करतात. नवीन उत्पादनाची निर्मिती करताना पाच एम आवश्यक असतात. १) कच्चा माल (Material) २) मनुष्यबळ (Man) , ३) यंत्रसामुग्री (Machine), ४) कार्यपद्धती (Method) व ५० आर्थिक पाठबळ (Money). उत्पादन करणाऱ्या उद्योगांचे अ) निर्मिती करणारे उद्योग आणि ब) प्रक्रिया करणारे उद्योग अशा दोन विभागात वर्गीकरण होते. अ) निर्मिती करणारे उद्योग ः
ब) प्रक्रिया करणारे उद्योग ः हे विघटन किंवा वेगळे करणे यावर भर देतात. हे उद्योग कच्चा मालावर थोडाफार बदल किंवा प्रक्रिया करून ग्राहकांना उपयुक्त अशा स्वरूपात उपलब्ध करून देतात. यामध्ये कच्चा मालाचे बरेचसे गुणधर्म जपले जातात. उदा. दुधापासून प्रक्रिया केलेले दही, पनीर, चीज, खाद्य तेलापासून प्रक्रिया केलेले तेल व पेंड, फळापासून प्रक्रिया केलेले जाम, जेली, स्क्वॅश इ. -प्रक्रिया प्रकारातले उद्योग हे कच्च्या मालाच्या जवळ उभारणे जास्त संयुक्तिक असते. त्यामुळे कच्च्या मालाच्या वाहतुकीचा खर्च कमी होतो. नाशवंत कच्चा माल कमीत कमी वेळेमध्ये प्रक्रियेकरिता वापरता येतो. लघू उद्योजकाचे उदाहरण ः ॲग्रोवनमध्ये या सदरातील पहिला लेख प्रकाशित झाल्यानंतर एका चिवडा बनवणाऱ्या लघु उद्योजकाचा फोन आला. त्याच्याशी झालेल्या चर्चेतून एकूण उत्पादन क्षेत्रातील विविध घटकांची माहिती सर्वांना उपयुक्त ठरू शकते. चिवडा बनवणे हा निर्मिती उद्योग ः ज्यामध्ये अनेक गोष्टींचे एकत्रीकरण करण्यात येते. त्या उद्योजकाचा हा उद्योग एका तालुक्याच्या ठिकाणी चालतो. या उद्योगाची रोज २०० किलो चिवडा बनवण्याची क्षमता आहे. एक चिवड्याची बॅच ही १०० किलोची असते. हा चिवडा छोटे किराणा दुकानदार, प्रोव्हिजन स्टोअर्स, हात गाडे, छोट्या टपऱ्या यांना पुरवला जातो. उद्योजक हा १ किंवा २ किलोच्या पॅकमध्ये हा चिवडा १०५ ते ११० रुपये किलो या घाऊक किमतीला (होलसेल भावात) दुकानांमध्ये पोच देतो. या उद्योगांमध्ये आपण काय करावे म्हणजे आपल्याला उत्पन्नात वाढ मिळवता येईल, असा त्याचा प्रश्न होता. उद्योगाचे अवलोकन ः
खर्च कमी करणे :
किंमत वाढवणे :
आपण आत्तापर्यंत केलेली चर्चा ही बऱ्याचशा प्रमाणात अनेक उत्पादनांना लागू पडते. छोट्या उद्योगाकडे मर्यादित भांडवल असते. आपण गुंतवणूक ही खर्च कमी करण्याकडे करावी का ग्राहकांच्या गरजा समजून घेण्यासाठी करावी, याचा विचार करून उद्योगाचे नफा वाढवण्याचे धोरण ठरवावे. तक्ता ः
जिन्नस | वजन (किलो ग्रॅम) | किंमत (रुपये प्रति किलो) | एकूण खर्च (रुपये) |
मका पोहे | ७.५ | ३३ | २४८ |
बेसन | ४० | ५० | २००० |
डाळ | १.५ | ६५ | ९८ |
शेंगदाणा | २.५ | ९५ | २३८ |
पाम तेल | ३० | ९५ | २८५० |
मिरची पावडर | १ | २०० | २०० |
हळद पावडर | ०.२५ | २०० | ५० |
मीठ | ३ | ८ | २४ |
वाटाणा | २० | ७० | १४०० |
मसूर | २.५ | ७० | १७५ |
चिवडा मसाला | ०.३ | २०० | ६० |
लसूण | १ | १२० | १२० |
गोळाबेरीज* | -- | ११० | ७४६२ |
*चिवडा तळत असल्यामुळे वापरलेल्या जिनसांचे १० टक्के वजन घटते (जिनसांमधील पाणी निघून जाते.
Read the Latest Agriculture News in Marathi & Watch Agriculture videos on Agrowon. Get the Latest Farming Updates on Market Intelligence, Market updates, Bazar Bhav, Animal Care, Weather Updates and Farmer Success Stories in Marathi.
ताज्या कृषी घडामोडींसाठी फेसबुक, ट्विटर, इन्स्टाग्राम , टेलिग्रामवर आणि व्हॉट्सॲप आम्हाला फॉलो करा. तसेच, ॲग्रोवनच्या यूट्यूब चॅनेलला आजच सबस्क्राइब करा.