अधिक पाऊस, ढगाळ वातावरणात करावयाच्या उपाययोजना 

द्राक्ष विभागातील बहुतांश भागांमध्ये सध्या सतत पाऊस सुरू आहे. काही ठिकाणी तुरळक पाऊस असला, तरी दिवसभर ढगाळ वातावरण असते. यामुळे प्रत्येक बागेमध्ये जमिनीत पाणी साचलेले दिसत असेल. या वेळी तापमानात घट झाली असून, कमाल तापमान २७ ते २८ अंश सेल्सिअसपर्यंत पोचले आहे. सापेक्ष आर्द्रता ही ९० ते १०० टक्क्यांपर्यंत वाढली आहे. अशा परिस्थितीत द्राक्षबागेमध्ये करावयाच्या उपाययोजना...   १) ओलांड्यावर मुळी तयार होणे ः  ज्या वेळी बागेत पाऊस जास्त प्रमाणात झाला व मातीच्या प्रत्येक कणामध्ये पाणी साचले आहे अशा परिस्थितीत बोदामधील मुळी कार्य करणे बंद करते. कोणत्याही परिस्थितीत वेलीच्या शरीरशास्त्रीय हालचाली सुरूच असतात. या हालचाली होण्याकरिता द्राक्ष वेलीची मुळे कार्यरत राहणे तितकेच गरजेचे असते. या वेळी जमिनीतील मुळे कार्य करत नसल्यामुळे स्वतःच्या बचावाकरिता द्राक्षवेल वरील भागात (उदा. खोड, ओलांडा व काडी) मुळे तयार करून हवेतून अन्नद्रव्य शोषून घेते व आपली गरज पूर्ण करते. पाऊस थांबल्यानंतर व जमिनीतील पाणी कमी झाल्यानंतर बोदामधील मुळे कार्य होतात. त्यानंतर वेलीच्या वरील भागात निघालेली मुळे काळी पडतात. ती कार्य करणे थांबवतात. वरची मुळे सुकणे व जमिनीतील मुळांचे कार्य सुरू होणे यामध्ये थोडाफार कालावधी निघून जातो. म्हणजेच वेलीच्या शरीरशास्त्रीय हालचालींचा वेग काही काळाकरिता मंदावतो.  उपाययोजना ः  वर नमूद केलेली परिस्थिती बागेत येऊ नये, यासाठी बोद थोडाफार उंच करावा.  त्याच सोबत दोन ओळींमध्ये लहान चारी घेऊन बोदामधील पाणी निघून चारीच्या माध्यमातून बागेबाहेर जाईल. अशा प्रकारचे नियोजन करावे. यामुळे बोदामध्ये सतत हवा खेळती राहून मुळी कार्यरत राहण्यास मदत होईल. प्रत्येक वेलीवर मुळ्या फुटण्याची समस्या नसेल.  २) शेंडावाढ जास्त होणे ः  बागेत सतत सुरू असलेल्या पाऊस आणि सापेक्ष आर्द्रता या दोन्ही गोष्टी द्राक्षवेलीच्या घडामोडींमध्ये व्यत्यय आणत असतात. या परिस्थितीमुळे सायटोकायनीनची पातळी कमी होणे व जिबरेलीन्सची पातळी जास्त प्रमाणात वाढते. अशावेळी शेंडावाढ जास्त प्रमाणात होऊन काडीचा पेरासुद्धा जास्त मोठा होताना दिसून येईल.  शेंडावाढ झाल्यामुळे बागेत बऱ्याच अडचणींचा सामना करावा लागतो. यामध्ये महत्त्वाेच म्हणजे काडीची परिपक्वता लांबणीवर जाते. फळछाटणीच्या वेळी काडी जर परिपक्व नसेल, तर त्या कांडीवर निघालेला द्राक्षघट हा सशक्त न राहता गोळी घडामध्ये रूपांतरित होतो. ही स्थिती बऱ्याचवेळा दिसून येते.  उपाययोजना ः  या वेळी शेंडा खुडणे ही महत्त्वाची उपाययोजना योग्य वाटत असली, तरी शेंडा जास्त प्रमाणामध्ये खुडला गेल्यास बगलफुटीची समस्या निर्माण होते. त्यामुळे कॅनोपीची गर्दी वाढून रोगाचा प्रादुर्भाव सुरू होतो; तर सावलीमध्ये असलेली काडी पुन्हा हिरवी राहते. अशा परिस्थितीत बागेत शेंडा पिंचिंग सोयीचे ठरू शकते. या वेळी वाढत असलेला शेंडा फक्त टिकली मारावा. यामुळे फुटीची वाढ थांबते. बगलफुटी कमी प्रमाणात निघतात. याचसोबत पालाशयुक्त खतांची जमिनीतून जास्त प्रमाणात पूर्तता करावी; तसेच ४ ते ५ ग्रॅम प्रतिलिटर या प्रमाणात पालाशयुक्त खतांची फवारणी केल्यास चांगला परिणाम दिसून येतो. कारण या वेळी वातावरणामध्ये उपलब्ध तापमान व आर्द्रता ही पानांद्वारे खतांचे शोषण करण्यासाठी योग्य आहे.  ३) मुख्य डोळा फुटण्याची समस्या ः  द्राक्षबागेत आपण घडनिर्मिती चांगली होण्याच्या दृष्टीने बरीच संजीवके फवारतो. बागेत खरडछाटणीनंतर निघालेल्या काडीवर सूक्ष्मघडनिर्मिती होण्याकरिता वेलीची वाढ नियंत्रणात ठेवणे, नत्राचा वापर बंद करणे व स्फुरदची उपलब्धता वेलीस करणे, या गोष्टी केल्या जातातड; परंतु बऱ्याचवेळी बागेत संजीवकांच्या फवारणी सोबतच बाजारात उपलब्ध पोषक घटकांचा (टॉनिक) वापरही तितक्याच प्रमाणात केला जातो. यामुळे वेलीमध्ये उपलब्ध संजीवके आणि बाहेरून पुरवलेली व शोषलेली संजीवके यामध्ये असलेला ताळमेळ बिघडतो. याचाच परिणाम म्हणजे वेलीवर फुटींची वाढ एकदम थांबलेली असते. या वेळी मुळी कार्यरत असल्यामुळे पुन्हा अन्नद्रव्यांचा पुरवठा सुरळीत असतो. अशावेळी बागेत काडीचा दुधाळ रंग होत असलेल्या अवस्थेत नाजूक असलेला डोळा मात्र फुटताना दिसतो.  काही परिस्थितीत हाच डोळा पावसाळी हवेतसुद्धा फुटताना दिसून येतो. यापूर्वी अतिरिक्त प्रमाणामध्ये वापरलेल्या संजीवकांचे परिणाम आजही दिसून येतात.  उपाययोजना ः  बागेत शेंडावाढ सुरू असल्यास एकतर ३-४ पाने पुन्हा वाढू द्यावीत. त्यामुळे मागचा डोळा फुटण्याचे थांबेल. ज्या बागेत शेंडावाढ होत नाही अशा परिस्थितीमध्ये पालाशचा वापर बंद करून नत्राचा वापर करावा. यामुळे वाढ सुरू होईल.  संपर्क ः डॉ. आर. जी. सोमकुंवर, ०२०-२६९५६०६०  (राष्ट्रीय द्राक्ष संशोधन केंद्र, मांजरी, जि. पुणे.)