द्राक्ष : रोगाच्या प्रादुर्भावाची संभाव्य कारणे जाणून करा उपाययोजना

गेल्या काही दिवसांपासून द्राक्ष विभागामध्ये साधारणपणे रोज पाऊस सुरू आहे. यामुळे बागेमध्ये डाऊनी मिल्ड्यू, करपा, जिवाणूजन्य करपा यांसारख्या रोगांचा प्रादुर्भाव दिसतो. नाशिक, सोलापूर, सांगली व कर्नाटक येथील विजापूर भागामध्ये काही ठिकाणी ही समस्या आढळून येते. बागेमध्ये बुरशीनाशकांची फवारणी करूनबी रोगनियंत्रणामध्ये येत नसल्याचे चित्र आङे. महागड्या बुरशीनाशकांचा वापर करून बागेमध्ये रोग पुन्हा तसाच असल्याचे समजते. अन्य रोगापेक्षा डाऊनी मिल्ड्यूचा प्रादुर्भाव जास्त बागेत आहे. हा रोगनियंत्रणामध्ये येत नसल्याची ही कारणे असू शकतात. १) सततचा पाऊस ः सततच्या पावसामध्ये बागेतील तापमान कमी झाले असून आर्द्रता वाढली आहे. या परिस्थितीमध्ये द्राक्ष वेलीची पानेही अधिक काळ ओळी राहत असून, बागेतील कॅनोपीमध्ये रोगासाठी पोषक वातावरण तयार झाले. बुरशीनासशकांची फवारणी केल्यानंतर पुन्हा काही काळामध्ये पाऊस सुरू झाला. फवारणीचे चांगले निष्कर्ष मिळण्यासाठी काही काळ कोरडे वातावरण गरजेचे असते. याच सोबत थोडाफार सूर्यप्रकाशसुद्धा गरजेचा असतो. यामुळे रोगनियंत्रण शक्य झाले नसावे. २) छाटणी झाली नसलेली बाग ः या बागेत सततच्या पावसामुळे नवीन फुटी जास्त प्रमाणात निघाल्यात. या फुटींकडे दुर्लक्ष झाले. बराच काळ या फुटी काढल्या गेल्या नसल्यामुळे डाऊनी मिल्ड्यू, करपा, बॅक्टेरियल ब्लाइट या रोगाचा प्रादुर्भाव या कोवळ्या फुटीवर जास्त दिसून येतो. डाऊनी मिल्ड्यूचे जिवाणू हवेतून, मातीतूनही प्रसार करतात. म्हणजेच छाटणी झालेल्या बागेच्या जवळपास असलेली ही जुनी छाटणी न झालेली बाग जास्त कारणीभूत ठरू सकते. या बागेत जास्त प्रमाणात सर्वच रोगाच्या प्रसाराकरिता रोगकारक घटक उपलब्ध असतात. बऱ्याच बागेमध्ये ही परिस्थिती दिसून येते. ३) एकात्मिक रोग व्यवस्थापन पद्धतींचा वापर न करणे ः रोगाच्या नियंत्रणासाठी एकाच बुरशीनाशकांचाय वापर सातत्याने करण्याचे टाळले जाते. कारण यामुळे पानांमध्ये रोगप्रतिकारशक्ती कमी होते. बागेत फळछाटणी झाल्यानंतर वातावरणातील तापमानानुसार प्रत्येक ३-४ दिवसांत एक नवीन पान निघताना दिसून येईल. या पानांच्या अंतर्गत भागामध्ये बुरशीनाशक गेल्यास किंवा या पानांद्वारे फवारणीचे बुरशीनाशक शोषून घेतले गेल्यास पानांची रोग प्रतिकारशक्ती वाढेल. या करिता आंतरप्रवाही बुरशीनाशकांचा फवारणी पानांच्या या अवस्थेत करणे गरजेचे असते. एका फवारणी झाल्यानंतर पानांद्वारे रसायनांचे परिणाम मिळण्याकरिता २-३ दिवसांचा कालावधी आवश्यक असतो. याचा अर्थ बागेत रोग प्रतिकारशक्ती वाढविण्यासाठी आंतरप्रवाही व स्पर्शजन्य बुरशीनाशकाच्या फवारणीचे वेळापत्रक वाढीच्या अवस्थेनुसार ठरवल्या जाते. कदाचित फक्त स्पर्शजन्य बुरशीनाशकांचा वापर आपल्या बागेमध्ये जास्त प्रमाणात झाला असल्यामुळेही डाऊनी मिल्ड्यूचा प्रादुर्भाव वाढला असावा.

४) वेलीच्या वाढीचा जोम ः पावसाळी वातावरणामध्ये वेलीच्या शरीरशास्त्रीय हालचाली जास्त जोरात होतात. याचाच अर्थ या वेळी बागेत वाढ जास्त जोमात होते. ही वाढ जास्त जोमात झाल्यास वेलीमध्ये जिबरेलिन्सचे प्रमाण वाढते. या वेळी पानांची लवचिकता वाढल्यामुळे पानांची रोगप्रतिकारक्षमता कमी होते. अशा या परिस्थितीमुळे वेलीची रोगप्रतिकारक्षमता वाढवण्यासाठी वेलीत उपलब्ध असलेले जैवरसायने उदा. फिनॉलिक्सचे प्रमाण घटते. त्यामुळेच ही वेल रोगास लवकर बळी पडते. तेव्हा बागेत या फुटी जर वेळीच काढल्यास व त्या सोबतच वाढ नियंत्रणात ठेवण्याकरिता उपाययोजना केल्यास त्याचा फायदा होतो. यासाठी वेलीस पालाशची उपलब्धता गरजेची असते. रोगनियंत्रणासाठी उपाययोजना ः

डॉ. आर. जी. सोमकुंवर, ०२०-२६९५६०६० (राष्ट्रीय द्राक्ष संशोधन केंद्र, मांजरी, जि. पुणे)