कोरडवाहू पिकांसाठी एकात्मिक अन्नद्रव्यांचे व्यवस्थापन

पाण्याची उपलब्धता आणि जमीन यांचा योग्य समन्वय साधून फायदेशीर पीक पद्धतीचा वापर हे कोरडवाहू शेतीतील महत्त्वाचे सूत्र आहे. एकात्मिक अन्नद्रव्ये व्यवस्थापनातून पीक उत्पादनासह जमिनीची सुपीकता तसेच उत्पादनाची गुणवत्ता वाढण्यास मदत होते. कोरडवाहू शेतीतील हेक्टरी उत्पादन वाढविणे, प्रतिकूल वातावरणात चांगले उत्पादन मिळणे आणि उत्पादन खर्च कमी करणे या बाबी महत्त्वाच्या आहेत. कोरडवाहू शेती उत्पादन वाढीसाठी उपलब्ध नैसर्गिक स्त्रोतांचा (जमीन, हवामान, पाणी) शास्त्रीयदृष्ट्या पुरेपूर उपयोग करून सुधारित तंत्रज्ञानाद्वारे विकास करता येईल. एकात्मिक अन्नद्रव्य व्यवस्थापन : कोरडवाहू शेतीत शेणखत, कंपोस्ट, जिवाणू संवर्धक, गाळ आदी पर्यायी खतांचा वापर करून रासायनिक खतांची मात्रा कमी करता येते. त्यातून २५ ते ३० टक्के खर्च कमी करता येतो. हेक्टरी ५ टन शेणखत किंवा कंपोस्ट खत संकरित ज्वारीस दिल्यास शिफारसीत रासायनिक खतांची मात्रा ५० टक्क्यांनी कमी करता येते. कडधान्यांसाठी रायझोबियम तर तृणधान्यांसाठी ॲझोस्पिरीलम, अझोटोबॅक्टर यांचा वापर केल्यास रासायनिक खतांची मात्रा २० ते २५ टक्क्यांनी कमी करता येते. शेणखत आणि कंपोस्ट खतांमुळे जमिनीचा पोत सुधारतो. एकात्मिक खत व्यवस्थापन ः

सेंद्रिय खतांचे महत्त्व ः जमिनीतील सेंद्रिय कर्ब वाढण्यास मदत होते.

रासायनिक खतांची मात्रा अवलंबून असणारे घटक ः

सूक्ष्म अन्नद्रव्ये देण्याची पध्दत ः

जिवाणू संवर्धकांचा वापर ः

जस्त आणि सूक्ष्म अन्नद्रव्यांची उपलब्धता वाढविणारे जिवाणू ः

जिवाणू संवर्धकांचे फायदे ः

जमिनीच्या प्रकारानुसार रब्बी पीक पद्धती ः

खत व्यवस्थापन ः रब्बी ज्वारी :

हरभरा ः कोरडवाहू स्थितीत पेरणीसाठी हेक्टरी २५ किलो नत्र, ५० किलो स्फुरद व २५ किलो पालाश द्यावे. पेरणीवेळी नत्र, स्फुरद व पालाशची संपूर्ण मात्रा द्यावी. पेरणीपूर्वी रायझोबियम व स्फुरद विरघळविणाऱ्या जिवाणू संवर्धकाची २५० ग्रॅम प्रति १० किलो बियाणे आणि ट्रायकोडर्माची प्रक्रिया फायदेशीर ठरते. घाटे भरण्याच्या अवस्थेत दोन टक्के युरियाची फवारणी करावी. राजमा : पेरणीसाठी हेक्टरी १२० किलो नत्र, ६० किलो स्फुरद व ६० किलो पालाश द्यावे. पेरणीवेळी नत्राची अर्धी मात्रा तसेच स्फुरद व पालाशची संपूर्ण मात्रा द्यावी. उर्वरित नत्राची अर्धी मात्रा पेरणीनंतर ३० दिवसांनी द्यावी. रायझोबीयम व स्फुरद विरघळविणाऱ्या जिवाणू संवर्धकाची बीजप्रक्रिया करावी. सूर्यफूल ः हेक्टरी ६० किलो नत्र, ४० किलो स्फुरद व ३० किलो पालाश द्यावे. पेरणीवेळी नत्राची अर्धी मात्रा तसेच स्फुरद व पालाशची संपूर्ण मात्रा द्यावी. नत्राची अर्धी मात्रा पेरणीनंतर ३० दिवसांनी द्यावी. पेरणीपूर्वी अझोटोबॅक्टर २५० ग्रॅम प्रति १० किलो बियाणास प्रक्रिया करावी. करडई : पेरणीसाठी हेक्टरी २० किलो नत्र व २० किलो स्फुरद द्यावे. पेरणीवेळी संपूर्ण खताची मात्रा द्यावी. खरिपात कडधान्य पीक घेतले असल्यास करडई पिकास नत्राच्या शिफारशीची ५० टक्के मात्रा द्यावी. पेरणीपूर्वी अझोस्पीरिलम व स्फुरद विद्राव्य जिवाणू संवर्धक २५० ग्रॅम प्रति १० किलो याप्रमाणे प्रक्रिया करावी. जवस : पेरणीसाठी हेक्टरी २५ किलो नत्र व २५ किलो स्फुरद द्यावे. पेरणीवेळी संपूर्ण खताची मात्रा द्यावी. मोहरी पेरणीसाठी हेक्टरी ४० किलो नत्र व २० किलो स्फुरद द्यावे. पेरणीवेळी पूर्ण खताची मात्रा द्यावी. सारिका नारळे- ९४०४१९४२८९ (अखिल भारतीय समन्वयित कोरडवाहू शेती संशोधन प्रकल्प, वसंतराव नाईक मराठवाडा कृषी विद्यापीठ, परभणी)